Türk halk bilmecelerinin yapı, dil ve üslup özellikleri

Abstract

Türk Halk bilmecelerinin ?Yapı, Dil ve Üslup Özellikleri? adlı bu çalışmamızşu ana bölümlerden oluşmaktadır: Giriş, Yapısal Özellikleri Bakımından Türk HalkBilmeceleri, Dil Özellikleri Bakımından Türk Halk Bilmeceleri, Üslup ÖzellikleriBakımından Türk Halk Bilmeceleri, Sonuç, Sözlük.?Giriş? bölümünde bilmece teriminin yapısı, tanımı ve kullanım süreci üzerindeduruldu. Bilmecelerin hayat bulduğu zemin ve şekil bulmasında etkin olan unsurlar tartışıldı.Özellikle bilmecelerin sözelliğine ve sözelliğin bir sonucu olarak ortaya çıkan ara türleredikkat çekildi. Ayrıca bilmecelerin tasnif sorunu etraflıca değerlendirildi ve tasnifte gözönünde bulundurulması gereken noktalar belirtildi.?Yapısal Özellikleri Bakımından Türk Halk Bilmeceleri? bölümünde,bilmecelerin manzum ve mensur oluşu, kalıp kullanımları ve söz dizimsel özellikleriişlendi. Manzum ve mensur olup olmama noktasındaki mevcut görüşler tartışıldı ve bukonuda öne çıkarılması gerekenin, bilmecelerin şiirselliği olduğu vurgulandı.Bilmeceler kalıp kullanımları bakımından değerlendirildi. Giriş kalıpları, bitişkalıpları ve bilmeceyi içine alan kalıplar olmak üzere üç tür bilmece kalıbı tespit edildi.Bu kalıplar alt başlıklarda detaylandırılıp çok sayıda örnekle desteklendi.Bilmecelerin genel söz dizimsel özellikleri tartışıldı. Kısaltmanın bilmecelerintemel karakteristiği olduğu saptandı. Öncelikle, bilmecelerde geçen kelime grupları tümçeşitleriyle detaylandırıldı. Daha sonra, bilmeceler genel kuruluş özelliklerine göresınıflandırıldı. Bu bakımdan bilmeceler, ?Cümle Şeklindeki Bilmeceler?, ?KelimeGrubu Kuruluşundaki Bilmeceler? ve ?Söz Dizimsel Yapısı Karmaşık Bilmeceler?olmak üzere üç ana başlık altında değerlendirildi. Cümle şeklindeki bilmecelerin tek vesıralı cümleler olmak üzere özellikle iki grupta yoğunlaştığı görüldü. Bunun yanındagirişik cümle türleri ile karma cümlelerin de kullanıldığı tespit edildi. Sıralı cümleler,öne çıkan ortak değerlerine göre farklı başlıklar altında örneklendirildi. Bu gruptaözellikle ortak özneli sıralı cümlelerin yaygın kullanımına dikkat çekildi. Girişikcümlelerin ki'li, şartlı ve fiilimsili olmak üzere üç türünün kullanıldığı saptandı. Bucümleler ayrı ayrı örneklendirildi. Yine bilmecelerin büyük bir kısmının kelime grubukuruluşunda olduğu tespit edildi. Bu kuruluşlar sınıflandırılıp örneklendirildi. Sözdizimsel yapısı karmaşık bilmeceler değerlendirildi ve karmaşıklığın hangi sebeplerdenkaynaklandığına dikkat çekildi.?Dil Özellikleri Bakımından Türk Halk Bilmeceleri? bölümündebilmecelerin söz varlığı ana çizgileri ile değerlendirildi. Bu bağlamda özel adlar, renkadları, sayısal değerler, ölçü birimleri, ses değerli sözcükler, eski unsurlar, kabaifadeler, küçültme ve sevimlileştirme ifadeleri ve ağız özellikleri ayrı ayrı işlendi.Özel adlardan yakıştırma/lakap olanların çoğunlukta olduğu gözlendi. Bununyanında coğrafi adlar, tarihi şahıs adları, millet adları ve dil adlarının da kullanıldığısaptandı. Renk adlarının kullanım sıklığı, bir tablo üzerinde gösterildi. Buna göre ençok kullanılan renklerin sırasıyla kara, ak, kırmızı ve bunların türevleri olduğubelirlendi. Zıt renkler olan ak ve karanın öne çıkmasına dikkat çekildi. Ve bu durumunbilmecelerdeki tezat olgusuyla ilişkisine işaret edildi. Bilmecelerde kullanılan sayısaldeğerler, varlıkların gerçek niceliklerini belirtenler ve çokluktan kinaye olarakkullanılanlar olmak üzer iki grupta değerlendirildi. Genellikle sayıların çokluktankinaye olarak kullanıldığı saptandı. Bilmecelerde geçen ölçü birimleri belirlendi. Okka,arşın gibi eski ölçü birimleri ile sele, omuz gibi halk ölçü birimlerinin kullanımının öneçıktığı görüldü. Ses değerli sözcükler belirlendi ve bunların halk bilmecelerinin sözvarlığı içindeki yerine dikkat çekildi. Bilmecelerde görülen eski unsurlar bir arayagetirildi. Bunların nicelik olarak çok olmamakla beraber bilmecelerin söz varlığınırenklendirdiği saptandı. Ayrıca bu unsurların yoğun olduğu bilmecelerin daha çoksöyleyeni belli (muamma, lugaz vb.) eserlerden dönüşme olduğuna dikkat çekildi.Bilmecelerde geçen kaba ifadeler değerlendirildi. Yoğun olarak kullanıldığı gözlenenbu ifadelerin bilmece dilinin doğallığı ve halkın mizah anlayışı ile ilişkisine işaretedildi. Bilmece dilinde görülen küçültme ve sevimlileştirme ifadeleri bir araya getirildi.Bu ifadelerin sanıldığı kadar yoğun kullanılmadığı belirlendi. Yine bilmece dilindegörülen ağız özellikleri sözcük ve ses düzeyine işlendi. Her iki düzeyde de ağızlarınbilmece dilinde yoğun etkisinin olduğu ortaya kondu.?Üslup Özellikleri Bakımından Türk Halk Bilmeceleri? bölümündeöncelikle üslup kavramı tartışıldı. Daha sonra halk bilmecelerinin anlatıcı ve anlatımözellikleri üzerinde duruldu. Bu konuda bilmecelerde anlatıcı olarak ?ben?in öne çıktığıbelirlendi. Anlatım tekniği olarak ise betimlemeli ve öykülemeli anlatımın ağırlıklıolduğu ortaya kondu. Ayrıca imge-imaj kavramları tartışıldı, halk bilmecelerininimgesel anlatımının genel özellikleri belirlendi. Halk bilmecelerinde kullanılan imgeselunsurlar ve edebi sanatlar detaylı bir biçimde işlendi. Edebi sanatlardan benzetme,eğretileme, nitelik aktarması, olağan dışılık ve ses tekrarlarının yoğun olarakkullanıldığı tespit edildi.?Sonuç? bölümünde elde edilen sonuçlar açıklandı. ?Sözlük? bölümünde isebilmecelerin metin ve cevaplarında geçen, anlaşılması güç kelimelerin anlamlarıverildi. Bu kelimelerin de daha çok ağızlara özgü kullanımlar olduğu belirlendi.

This study, entitled as ?Structural, Linguistic and Stylistic Features of TurkishFolk Riddles? consists of these main points: Introduction, Structural Features ofTurkish Folk Riddles, Linguistic Features of Turkish Folk Riddles, Stylistic Features ofTurkish Folk Riddles, Conclusion and Glossary.Structure, definition and usage of riddles were emphasized in the ?Introduction?chapter. Furthermore, it was discussed on what basis riddles were created and whatfactors gave them their shape. Especially, the dialect and the consequentially createdintersections were underlined. Moreover, all difficulties that occurred when classifyingriddles were emphasized in consideration of relevant features.In the chapter, ?Structural Features of Turkish Folk Riddles?, special featuressuch as the writing style rhyme or prose, if there were any defined patterns or not, andsyntactic features were studied. Opinions on those writing styles were discussed, and itcame out that those riddles which do not show any particular pattern had poeticbackground.According to their particular pattern, riddles were divided into three groups:introductory pattern, ending pattern and patterns bearing the riddle in it. Examples aregiven below.Syntactic features were discussed, and it came out that the basic characteristicsare abbreviations. Firstly, various word groups in riddles were detailed with all types ofpossible variations and classified referring to their general constructive features. Thus,three main titles occurred: ?Riddles in form of sentences?, ?Riddles in form of wordgroups? and ?Riddles with a mixed syntactic structure?. There are two groups of?Riddles in form of sentences?: single sentences and compound sentences, and it wasshown that complex and mixture sentences are used as well. Because of their commonoutstanding features, compound sentences are defined under different titles. The use ofthe same object in common compound sentences was impressed. It was found out thatcomplex sentences were expressed by conjunctions, conditional or gerund, and all ofthem were axamplified. Moreover, it was interesting that most of the riddles had theword construction which is classified, and examples are given below. Riddles with themixed syntax structure and their origin were studied.In the chapter, ?Linguistic Features of Turkish Folk Riddles?, linguistic featuresas well as their main forms were studied. In this context, proper nouns, colours,numbers, measurements, voiced words, outmoded and colloquial expressions,diminutions and special dialects were individually specified.Nicknames were mostly found in proper nouns. In addition, it was determinedthat geographical nouns, historic figures, names of ethnic groups and specific languagenouns are also used. How often colours appear in riddles is shown on a table. This tableshows that the colours black, white, red and their contrast tones are used mostly. Themost popular are the contrast colours black and white and it was pointed out whatcontrast they emphasize in riddles. The usages of numbers are divided in two groups:?Numbers indicating real qualities? and ?numbers indicating plurals?. It was found outthat the second group is mainly used in riddles. Different measurements were studiedand it was noticed that the usage of old measurements such as ?okka? (old Turkish kg,1285 grams), yard and old folk measurements like ?omuz? (shoulder) was remarkable.Voiced words and their appearance and role in riddles were studied and emphasized.After outmoded expressions were studied it was clear that they are not often used inriddles, but boost riddles. Riddles with those expressions have their origin in theirtellers (mystery, lugaz etc.). Colloquial expressions are the basis for riddles, showingthe people?s sense of humor. Diminutions in riddles are not commonly used. Dialectsare popular in riddles.In the chapter, ?Stylistic Features of Turkish Folk Riddles?, firstly the conceptof style was discussed and then narrations and descriptions in riddles were studied. Theword ?I? draws attention to the ?narrator?. It was shown that narrations anddescriptions are the most popular narration techniques. The concept of depict-imagesand general features of depictive narrations as well as metaphors in riddles werespecified. Comparisons, explanations, quality descriptions, rarity and sound repetitionsare often seen in riddles.The chapters ?Conclusion? and ?Glossary? contain explanations of all theresults obtained and explanations of all difficult words used in this study. Words whichare difficult to understand were those which were mainly used in dialects.