Xvı. yüzyıl Diyarbakır şairleri

Abstract

XVI. yüzyıl, Türk edebiyatının en yüksek inkisaf derecesine vardığı bir yüzyıldır. Çoksayıda meshur ve edebî sahsiyetin yetistiği bu çağda, Diyarbakır'da da aynı paralellikte birgelismenin olduğunu görmek mümkündür. Bu yüzyılda, ?stanbul'daki sairlerle bile boyölçüsecek düzeye sahip sairler yetismistir.Tarihte birçok medeniyete besiklik yapmıs olan Diyarbakır, Osmanlılar zamanındada asırlarca bir kültür merkezi olarak önemini korumustur. Bunun doğal bir sonucu olarak daDiyarbakır'da, çok sayıda bilim adamı, sair ve sanatkâr yetismistir. XVI. yüzyılda yasamısolan Diyarbakırlı sairlerin sayısı yirmiden fazladır.Bunların önde gelenleri sunlardır; ?brahim-i Gülsenî(H.940/M.1533), Serîfî(H.930/M.1523), Cemîlî (H. 870 /M.1543), Sâhî, Mesîhî (H.970/M.1562), Hayâlî-i Gülsenî(H.977/M.1569), Suhûdî (H.980/M.1572), Halîfe (H.986/M.1578), Âmidî (H.982 /M.1574),Hâletî-i Gülsenî(H.989/M.1581), Ahmed Pasa(H.996/M.1587), Dervis Pasa(H.998/M.1589), Mehmed Pasa(H.1000/M.1591), Biâtî(H.1000/M.1591),Humârî(H.1000/M.1591), Ülfetî(H.1000/M.1591), Safvetî-i Gülsenî(H.1005/M.1596), Söhretî(H.1014/M.1605), Tufeylî(H.1020/M.1611), Hasan-ı Gülsenî(H.1024/M.1615), Gubârî(H.1034/M.1624), ,igâhî(H.1060/M.1650).Tespit ettiğimiz sairlerden besinin dîvanı bulunurken; diğerlerinin sadece siirlerimevcuttur. Sairlerimizden ikisi devlet adamı, ikisi hattat, biri tüccar ve biri de musikîsinâstır.Bu yüzyıl, tarikatların en yoğun faaliyet gösterdiği bir yüzyıl olmustur. Bunun sonucu olarakda Diyarbakır'da da mutasavvıf sairler yetismistir. Bunun yanı sıra halk siiriyle uğrasan birsairimiz de bulunmaktadır. Siir diline baktığımız zaman Osmanlıdaki edebi cereyanlaraparalel gelismeler Diyarbakır'da da görülmüstür. Siirlerde bolca Arapça ve Farsça kelimelergörülmektedir. Kullanılan dil ağır olmakla beraber; halk diliyle yazılmıs siirler debulunmaktadır. Azerî Lehçesi ile de siirler yazılan bu yüzyılda, dönemin önemli sairleriylemüsaarelerde bulunulmus, nazireler yazılmıstır.

XVI. th Century is the most developed era for Turkish literature. Along with manyfamous and men of letters educated at this century, it is possible to see the same kind ofdevelopment in Diyarbakır as well. In this century, the poets who are even able to competewith those of ?stanbul have been educated in Diyarbakır.Diyarbakır which had been capital city of many civilizations in history has gone on asa cultural centre during the Ottomans rule as well. Natural results of this situation, manyscientists, poets and artists have been educated in Diyarbakır. There are more than twentypoets of Diyarbakır living in XVI. th century.The most known of these are; ?brahim-i Gülsenî (M.C..940/G.C.1533), Serîfî(M.C.930/ G.C. 1523), Cemîlî (M.C. 870 / G.C. 1543), Sâhî, Mesîhî (M.C.970/ G.C. 1562),Hayalî-i Gülsenî (M.C.977/M.1569), Sühûdî (M.C.980/ G.C. 1572), Halîfe (M.C.986/ G.C.1578), Âmidî (M.C.982 / G.C. 1574), Hâletî-i Gülsenî (M.C.989/ G.C. 1581), Ahmed Pasa(M.C.996/ G.C. 1587), Dervis Pasa (H.998/ G.C. 1589), Mehmet Pasa (M.C.1000/ G.C.1591), Biâtî (M.C.1000/ G.C. 1591), Hûmarî (M.C..1000/ G.C. 1591), Ülfetî (M.C.1000/G.C. 1591), Safvetî-i Gülsenî (M.C.1005/ G.C. 1596), Söhretî (M.C.1014/ G.C. 1605),Tufeylî (M.C.1020/ G.C. 1611), Hasan Gülsenî (M.C.1024/ G.C. 1615), Gubarî (M.C.1034/G.C. 1624), *igâhî (M.C.1060/ G.C. 1650).While the five have divan among the poets we discovered, the rest has just poems. Thetwo of our poems are politicians, the other two are calligrapher, one is a merchant and theother one is a musician. This century was been a century that sects implement very consistentactivities. As a result of this, ?mutasavvıf ?1 poets grown up in Diyarbakir.Furthermore, wehave a poet who interested in public poem. When you observe his poem language it is clearthat parallel developments to Ottoman literacy?s circulations is seen also in Diyarbakır. A lotof Arabic and Persian words are seen in poems. Even the language used in poems iscumbersome; there are poems that been written in public language.In this century that also poems have been written in Azerbaijani dialect, Müsare2 withimportant and famous poets of the cycle have been done and nazires3 have been1 Mutasavvıf: Mystic2 Müsaare: Reciting poems reciprocally3 *azire : Versify of a poem in the same schedule, shape, measure and rhyme as a reply to another poet?spoem by another poet.