Göksu Deltası (Silifke-İçel) yeraltı suyu kirliliği

Abstract

ÖZET Güney Anadolu'da Silifke İlçesi merkezinin güneyinde Göksu Nehri tarafından taşman sedimentlerle oluşan Göksu Deltası, takriben 10.000 km2'lik drenaj alanına (Göksu Havzası alanı), 150 km2'lik ova alanına sahiptir. Göksu Deltası drenaj alanında birinci zamandan üçüncü zamana kadar değişik litolojik özellikte jeolojik birimler oluşmuştur. Drenaj alanında en fazla yer kaplayan formasyon Miyosen yaşlı orta sert, yumuşak kaya niteliğindeki tortul kayaçlardır. Göksu Deltası ise, atmosferik olaylar sonucu drenaj alanındaki kayaçlann parçalanarak ayrışması ve yağışlarla özellikle Göksu Nehri ile Akdeniz'e taşınması sonucu oluşan alüvyonal malzemeden ibarettir. Göksu Deltasını oluşturan alüvyonlar genellikle doygun halde olmasına rağmen ancak alüvyonun siltli, kumlu, çakıllı seviyeleri akifer özelliğine sahiptir. Genellikle 3 m kotu üstünde kalan bölgedeki alüvyonlar serbest akifer, alt tarafta kalan alüvyonlar ise basınçlı akifer özelliklerine sahiptirler. Akgöl ve Paradeniz göllerinin yeraltı suyu ile olan ilişkisini ve ilk 10 m'lik alüvyonların hidrojeolojik değerlerini belirlemek amacıyla 3 m kotu altında 2 şer adet su ve temel sondaj kuyusu açılmıştır. Drenaj alanında çok az yer kaplayan serpantinitler peridotit kökenlidirler. Şistsel yapıda olan bu birim kırılgan özelliktedir. Kretase-Paleosen yaşlı olduğu tahmin edilmektedir. Göksu Deltası'ndaki alüvyonlar Göksu Nehri'nden, sulama sonucu vukuu bulan süzülmelerden, yağıştan ve kuzeydoğuda yer alan kaynaklardan beslenmektedir. Deltada oluşmuş tüm birimler (killer dahil) yeraltı suyuyla doygun haldedir. Zira ovadaki sulamalar, her tarafta açılmış drenaj kanalları, Göksu Nehri gibi su kaynaklan pozitif hidrojeolojik sınır şartı oluşturmaktadır. Şahıslarca nispeten daha siltli, kumlu, çakıllı birimlerde açılan çakma ve keson kuyulardan 5-15 l/s su çekilmektedir. Örneklerde su kirliliğini belirlemede önemli parametreler olan pH, temperatür, DO, BOD5, EC, TDS, SS, NH4-N, NO3-N, 0-PO4, sodyum, potasyum, magnezyum, kalsiyum, bikarbonat analizleri yapılmıştır. Yapılan Çalışmalar sonucunda Deltadaki iki büyük su kütlesinin, yani Akgöl ve Paradeniz'in deltadaki tarımsal faaliyetlere bağlı olarak kirletildiği ve Akgöl'ün hemen yanında bulunan Kum Mahallesinden olumsuz etkilendiği görülmüştür. Bu çalışmadaki en ilginç nokta sodyum iyonunun, tuzlu suyun sulama suyu girdisi ile uzaklaştırıldığı tatlı ve az tuzlu bölgelerdeki üstünlüğüdür. Aynı şekilde dağların eteklerindeki, ve nehrin mevcut ve yakın zamanda terk edilmiş yataklarının bulunduğu deltanın denize uzanan kısmındaki tatlı ve az tuzlu sularda kalsiyum karbonat oranının yüksekliği, dağlardan gelen ve nehirden süzülen yeraltı sularının ne kadar önemli kaynaklar teşkil ettiğini göstermektedir. Nehir, yeraltı sularına benzer bir şekilde çok az miktarda çözünmüş madde içerir, artezyen sulan ise özellikle NaCl miktan açısından yeraltı sularına oranla daha fazla iyon içermektedir. Sodyum klorür muhtemelen deltanın aşağı kısımlarının deniz içinde biriktiği dönemlerden kalmıştır. Artezyen sularının sıcaklığının belirgin bir şekilde yüksek olması suyun yerkabuğunun derinliklerinden geçerek geldiğini göstermesi açısından ilginçtir.

ABSTRACT Göksu Delta, having a drainage area of 10.000 km2, is located at south of Silifke (Southern Anatolia), In the region, Mediterranean climate is dominant. Summer time is hot and arid, where winter is rainy and mild. Anmual average precipitation is 615 mm, average temperature is 19 °C and average evaporation is measured as 1745 mm. The geological formations in that area, which have different tithological properties, ages from first to the third time, Most of the area is covered by sedimentary rocks. (Medium hard-soft) which were deposited during Miocene. Göksu Delta is deposited by the alluvial matteriol carried by Göksu River. This alluvial matterial is mostly saturated except the levels of silt, sand and gravel which have the aquifer properties. The aquifers above 3 m elevation are unconfined and the ones below this level are cofined aquifers. Below 3 m elevation 2 water wells and 2 core drillings were drilledin order to define the relation ship between graund water. Serpantinit is though that they are Cretaceous - Paleocene aged. It's also possible to some samples of clayey schits, which are gray, green and dark colored, in the drainage area of Göksu Delta. They are Devonian aged Göksu Delta has a lithologically heterogeneous structure. Roughly, it is right to say that coarse grained is seen above3 m elevation while five grained is seen below that elevation. The alluvium in the delta is not only recharged form Göksu River, but also from springs occuring on the SE of the delta, including clays, are saturated to ground water. This is proved by the positive boundary conditions determined from the irrigations activities and the drainage channels opened all over the delta. Domestic dug wells drilled in formations of silt, sand and gravel have a yield of approximately 5-15 lt/sec. For the determining water pollution following parameters have been used: pH, temperature, DO, BOD5, EC, SAR, TDS, SS, NH4-N, NO3-N, 0-PO4, Na, K, Mg, HC03,. According to results of this research the two large water bodies of Göksu Delta, Akgöl and Paradeniz have been affected by agricultural activities and in addition to this Akgöl has been affected by Kum Mahallesi. More interesting is the dominationof sodium in the fresh to brackish areas from which the salt water has been flushed by inputs of irrigation water. Similarly the dominance of calcium carbonate in the fresh to brackish groundwaters at the foot of the mountains and in a broad tongue of the delta beneath both the present and the recently abandoned courses of the river suggests that groundwater from the mountains and infiltration from the river are both important sources. The river, relative to groundwater, has very especially with regard to NaCl. The latter is almost certainly residual sea salt remaining from the time when the lower parts of the delta were being deposited in the sea. The significantly higher temperature of the artesian water is also interesting since it suggests that the water passes to a considerable depth in the Earth's crust.