Türkiye`de ticaret borsalarının gelişimi ve performansı

Abstract

Ticaret borsaları, hukuki mevzuatla sınırları belirlenmiş mali ve idari yönden bağımsız kurumlardır. Ticaret borsaları ekonomide çok önemli bir role sahip olmakla beraber devlete herhangi bir parasal yük getirmeden kendileri kaynak yaratan, kullanan, hatta kamu kuruluşlarına kaynak aktaran kuruluşlardır. Aynı zamanda ticaret borsaları piyasa ekonomisinin önemli bir parçasıdır.Ticaret borsaları kuruluşu, işleyişi ve amaçları kanunlarla belirtilmiştir. Çünkü ticaret borsalarında ürünlerin fiyatları, arz-talep koşullarına göre oluşmaktadır. Ticaret borsalarındaki işlemler gün geçtikçe çeşitlenmekte ve minimum risk amaçlanmaktadır. Bu amaçla, ticaret borsalarında çeşitli işlemler yapılmaktadır. Bunlar; lisanslı depoculuk, spot işlemler, vadeli işlemler ve opsiyon işlemlerdir. Bu çalışmada bu işlemler ayrıntılarıyla anlatılmıştır.Ticaret borsalarının mevcudiyeti yıldan yıla artış gösteren işlem hacimleri ve kayıt dışı ekonomik faaliyetlerin kayıt altına alınması hususunda sağladıkları katkılarla daha da önemli hale gelmektedir. Zaman içinde üyelerinin hak ve menfaatlerini daha iyi temsil edebilmek için tek bir çatı altında toplanma ihtiyacını duyan oda ve borsalar TOBB' yi kurarak birlik oluşturdular. Ticaret borsaları, TOBB bünyesinde birlik içinde çalışarak üretici, tüketici ve de kamu yararını gözetmektedir.Türkiye'de ticaret borsaları sayısı il bazında elli sekiz ilçe bazında ise elli beştir. Ticaret borsalarının toplam işlem hacmi içindeki payı her geçen yıl artmaktadır. Bu da bize ticaret borsalarının ekonomi için vazgeçilmez kurumlardan biri olduğunu göstermiştir. Ticaret borsalarının dış ticarette ekonomi için yararları bilinen bir gerçektir. Ticaret borsalarının olumlu yönleri olduğu gibi eksik yönleri de vardır. Tüm Eksikliğin giderilmesi için ticaret borsaları, Avrupa Birliği ülkelerinde olduğu gibi sermayesi ve işlem hacmi daha büyük, ulusal veya uluslar arası düzeyde az sayıda kurumsallaşmış borsalar oluşturulursa Türkiye'deki ekonomik gelişmelere olumlu katkılar sağlayacaktır. Bu yönde atılan ilk adım İzmir'de Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası'nın kurulmasıdır. Bunu Ürün İhtisas Borsaları takip etmektedir. Bu yönde çalışmalar devam etmektedir.Anahtar Kelimeler: Ticaret Borsaları, Piyasa Ekonomisi, Vadeli İşlemler, Lisanslı Depoculuk, Ürün İhtisas Borsaları

Commodity exchanges are the institutions which have financial and administrative autonomy described by the legal regulations. As having a crucial role in the economy, commodity exchanges are the institutions which create sources, use them and transfer them to the public institutions.Foundation, performance and targets of the commodity exchanges are defined by referring to related law and regulations. At the same time, commodity exchanges are the important parts of the market economy. Because, the prices of products are determined according to supply-demand conditions in the commodity exchanges. Minimum risk is the main goal and therefore, transactions in the commodity exchanges are becoming verified year by year. For this reason; there are different types of transactions in the commodity exchanges. These are licenced warehouse, spot transactions, futures and options. In this study this process is described in details.Commodity exchanges are becoming more important for their availiability, increase in their trade volume and contribution to prevent of unregistered transactions and collection of tax revenues in the economy. Over the time to preserve the rights and interests of their members they get together and form unity called TOBB. Commodity exchanges are working within TOBB and they protect both manufacturer, consumer as well as public interests.In Turkey, there are fifty eight commodity exchanges in cities and fifty five commodity exchanges in counties. The share of commodity exchanges in total trading volume are increasing year by year. This shows us that commodity exchanges are the crucial institutions for the economy. It is a well known fact that commodity exchanges have advantages for increasing the foreign trade volume. Commodity exchanges have the positive aspects as well as the deficient aspects. To eliminate deficiencies commodity exchanges having higher capital and trade volume, operating as nationwide or cross-border scale and being in a minimum number and specialized are to be preferred as in European Union countries. If these steps are realized, there will be positive contribution to the economic developments in Turkey. Turkish Derivative Exchange was founded in İzmir and this foundation is the important step to realize the economic developments in Turkish economy. Product Specialization Exchange Market is the following project which has been underconstruction.Key Words: Commodity exchanges, Market Economy, Derivatives, Licenced Warehouse, Product Specialization Exchange Market