Gümüşhane-Bayburt yörelerinde kretase-tersiyer geçişinin foraminifer ve sedimantoloji kayıtları (KD Türkiye)

Abstract

?Gümüşhane-Bayburt yörelerinde Kretase-Tersiyer geçişinin foraminifer ve sedimantoloji kayıtları? isimli bu tez çalışması ile yöredeki çökellerin zaman ve mekan boyutlarında birikim koşulları ortaya konulmuştur. Çok farklı kalınlık ve fasiyeste çökel içeren Üst Kretase-Tersiyer yaşlı kayaçların yayılım, dağılım, kaya türü, çökel yapı-doku-mikro ve makro fauna karakteristikleri, fosil içerikleri ile biyostratigrafik verilerini ortaya koymak amacıyla Gümüşhane ve Bayburt yörelerinde 7 pilot alandaki ayrı noktalardan 12 adet ölçülü stratigrafik kesit alınmıştır.Üst Kretase istifi; Gümüşhane yöresinde tabanda monojenik breş/konglomera ve ince-orta tabakalı, kumlu kireçtaşları ile başlayan Kermutdere Formasyonu, üste doğru ince tabakalı, mikritik kireçtaşları ile devam ederek, tüf ara seviyeli kumtaşı-marn-kiltaşı ardalanması ile son bulur. İçerdiği globotruncanid türü fosillere göre birime Santoniyen-Orta Kampaniyen yaşı verilmiş olup, birim içerdiği fauna ve sedimanter yapılar itibariyle derin deniz ortamını karakterize etmektedir. Birim Orta-Üst Kretase sürecinde ekstansiyonel rejim altında olan havzanın graben kesimlerinde çökelmiştir. Maden (Bayburt) yöresinde ise Üst Kretase sürecinde Kapıkaya Formasyonu olarak adlandırılan kabataş, yüzentaş ve bağlamtaşı dokusunda yığışımlar oluşturan resifal ortam özelliği taşıyan çökeller birikmiştir.Kermutdere Formasyonu'ndaki karakteristik fosil gruplarının cins ve türleri esas alınarak yapılan biyostratigrafi çalışması ile yörede Kermutdere Formasyonu'na ait kesitlerde 9 cins ve 23 tür tanımlanmış olup bu fosil topluluğundan 3 adet planktik foraminifer biyozonu belirlenmiştir (Dicarinella asymetrica MZ, Globotruncanita elevata KMZ, Globotruncana ventricosa AZ).Yörede Paleosen dönemine ait çökeller sadece Maden (GD Bayburt) yöresinde lösitli bazaltlardan oluşan karasal volkanizma ile temsil edilmektedir. Bu olgu ve yörede Paleosen dönemini temsil eden sedimantolojik ve paleontolojik kayıtların olmaması Geç Kretase'de etkin olan orojenik devinimlerin Erken Paleosen döneminde tüm yöreyi kara haline geçirdiğini ve bu sürecin Erken Eosen dönemine kadar aşınma dönemi olarak sürdüğünü göstermektedir.Eosen sürecinde her iki yörede de yer yer taban konglomerası ile başlayan ve üste doğru bol nummulitli kumlu kireçtaşları ile devam eden Alibaba Formasyonu Gümüşhane yöresinde aglomeralar, Bayburt yöresinde ise kumtaşı-kiltaşı-marn ardalanması ile sonlanmaktadır. Birime içerdiği nummulit faunasına göre Gümüşhane yöresinde Alt-Orta Lütesiyen, Bayburt yöresinde ise Orta-Üst Lütesiyen yaşı verilmiştir. Bu dönemde güçlü bir transgresyonun etkili olduğu her iki yörede taban konglomerasının ve nummulitlerin birim içinde yer alması, ortamın çok sığ ve ılık bir gel-git ortamı olduğunu göstermektedir. Kelkit (Gümüşhane) yöresinde ise Tersiyer yaşlı kayaçlara geçişte farklı özellikler gözlenmiştir. Birime içerdiği nummulit faunasına göre Alt-Orta Lütesiyen yaşı verilmiştir. Birim karadan sürekli kırıntı girdisi bulunan, başlangıçta güçlü çalkantılı, sonrasında aralıklı ve az çalkantılı sığ bir karbonat platformunda çökelmiştir.Değinilen türlerden özellikle Nummulites ve Assilina türleri üzerinde istatistiksel değerlendirmeler gerçekleştirilmiş, sediman içerisindeki dokusal özellikleri incelenmiştir. Nummulites ve Assilina türleri üzerindeki sayısal değerlendirmeler sonucunda belirlenen ayırım kriterleri ile A ve B birey farklılıkları tartışılmıştır. Karakteristik fosil gruplarının cins ve türleri esas alınarak yapılan biyostratigrafi çalışması ile yörede Alibaba Formasyonu'na ait kesitlerde 26 cins ve 40 tür tanımlanmış olup bu fosil topluluğundan 4 adet bentik foraminifer biyozonu saptanmıştır (SBZ 13-16). Çalışma alanında Eosen yaşlı birimde büyük bentik foraminiferlerin A/B formlarının oranlarına, deformasyonuna ve litolojik özelliklerine göre yapılan biyofabrik doku çalışması ile yörede Eosen sürecinde yarı-otokton ve taşınmış toplulukların geliştiği belirlenmiştir.Anahtar Kelimeler: Kretase-Tersiyer, fasiyes, biyostratigrafi, Nummulites, globotruncanid, biyofabrik

This thesis study which was named ?Foraminifers and sedimantology records Cretaceous-Tertiary boundary in the Gümüşhane-Bayburt area? executed the sediments accumulation conditions time and location dimensions. Upeer Cretaceous?Tertiary aged rocks that include many different thickness and facies sediment, so as to outcropping, distribution, rock type, sediment texture-tissue-micro and macro fauna characteristics, biostratigraphic datas with fosil contents in 7 plot study in the Gümüşhane and Bayburt areas from distinct regions 12 units of measured stratigraphical section was taken.Upper Cretaceous sequence; in the Gümüşhane area the base was started with monogenic breccia/conglomerate and thin-mid layer that was sandy limestone which was named Kermutdere Formation, through the upper base thin layer micritic limestone took place and come and that was tufa in interval level which was consecutively sandstone-marl-clay mudstone. İncluding the globotruncanid species the unit was Santonian-Middle Campanien aged that characterized fauna and sedimantary texture as per deep sea surroundings. This formation is accumulated in the grabens which developed extantional tectonic movement during Mid-Upper Cretaceous. As for Maden (Bayburt) sites sediments which was named Kapıkaya Formation that carried out reef sub-environments characteristic making up rudstone, floatstone and framestone texture in Upper Cretaceous process.In biostratigraphic study, 9 genus and 23 species were identified belonging to Kermutdere Formation which principal claimed characteristic fosil groupe genus and species be done. Planktonic foraminifera biozones are determined total 3 this fosil community (Dicarinella asymetrica RZ, Globotruncanita elevata PRZ, Globotruncana ventricosa IZ).Belonging to deposits of Paleocene sequence in the study area are represented terrestrial volcanism which consist of leucite basalts only Maden (GD Bayburt) area. This fact and represented paleontological and sedimantological records of Paleocene sequence are lacking, whole region was converted land Early paleocene sequence determinant orogenic processions in Late Cretaceous sequence and point out as continued abrasion circle so long as Early Eocene sequence.In both areas the unit the Eocen process was started bace conglomerate in places and lasted to the upper layers with Nummulites abundant sandy limestones which named Alibaba Formation. In the Gümüşhane area aglomerates as per the Bayburt area consecutively sandstone-clay mudstone-marl was lasted. According to the Nummulites fauna in the Gümüşhane area Lower-Mid Lutetian as per the Bayburt area Mid-Upper Lutetion aged has been given to the unit. In this period a strong transgression was effectively in both area, base conglomerate and Nummulites that took place in the unit showed us that the environment had a very shoal and a warm ebb and flow. As for in the field of study in Kelkit (Gümüşhane) area transition to the Tertiary aged rocks starting with different process was observed. The unit contiuously from the land that maintain terrigeneus material input starting with strong undulating then intermittent and weak turbulent a shallow carbonate platform was deposited. According to the Nummulites fauna Lower-Mid Lutetion aged has been given to the unit.Among the indicated species, statistical evaluations were carried out, especially on species of Nummulites and Assilina, and biofabrical characteristics in sediments were examined. In consequence of numerical evaluations on the definitions of the species of Nummulites and Assilina the distinction criterions of species and differences of A and B forms had been determined. In biostratigraphic study, 26 genus and 40 species were identified belonging to Alibaba Formation which principal claimed characteristic groupes of fossil genus and species be done. Benthic foraminifera biozones are determined total 4 this fosil community (SBZ 13-16). According to the proportion of A/B, lithological characteristics and distributions of large benthic foraminifera in the rocks with biofabrical texture study of the Eocene aged units in the study area had been observed as paraautochthonous (carbonate rocks) and moved (debris rocks) communities.Key Words: Cretaceous-Tertiary, facies, foraminifera, biostratigraphy, Nummulites, globotruncanid, biofabric