Anadolu alevi kültüründe kurban

Abstract

Kurban ritüeli, ilkelden modern topluma kadar birçok toplum bünyesinde icra edilmiş ve edilmeye devam eden özellikler taşımaktadır. Toplumların geleneksel dünya algı ve tasarımlarıyla şekillenen kurban ritüeli, bundan kaynaklı olarak her toplumda farklı şekillerde uygulanmıştır. Kurban, davranış temelli bir ritüel olduğu için kültürel bellekte korunması ve gelecek kuşaklara aktarılması diğer inanç unsurlarına göre daha kolay olmaktadır. Bu açıdan bakıldığında, Türk kültüründe kurban ritüellerinin inanç örüntüsünde saklanarak aktarıldığı görülmektedir.Türk kültür ve inanç sisteminin önemli bir parçasını teşkil eden Alevilik, ocak kurumu, dedelik kurumu ve cem ritüeli olarak belirlenen temel yapı taşlarından oluşmaktadır. Söz konusu yapı unsurları, birbirini tamamlayan özellikler göstermektedir. Alevi inanç sistemindeki temel yapıları destekleyen esas mekanizma ise kurban ritüelidir. Cem ritüeli kurban merkezli olarak icra edilmektedir. Cem ritüeli, Alevi inanç sisteminin eylem mekanizması olarak yer almakta ve ocak kurumu ile dedelik kurumunu meşrulaştıran yapının varlığını oluşturmaktadır. Bu bağlamda, kurban ritüelinin Alevi inanç sistemi içerisindeki konumu onun işletim mekanizması olarak görülmesini mümkün kılmaktadır. Tez çalışmasında Alevi inanç sisteminde kurban ritüeli yapısal-işlevsel ve performans teori temel alınarak çözümlenmeye çalışılmıştır. Böylelikle kurban ritüelinin inanç sistemine etkisi ve konumu tahlil edilmiştir. Çalışmada, alan araştırması ve literatür taramasından elde edilen bilgiler üzerinden değerlendirmelerde bulunulmuştur. Literatür taramasıyla ortaya çıkan kaynakların alan araştırmasına yönelik olmasına dikkat edilmiştir. Öte yandan tarafımızca yapılan alan araştırmasında ise hem kırsal hem de kentsel ortamda yaşayan Alevilik göz önünde bulundurulmuştur. Kaynak kişi olarak özellikle dede, kurbancı ve cem ritüellerine katılan aktif temsilciler tercih edilmiştir. Tez çalışmasında elde edilen materyaller, eski Türk inanç sisteminde uygulanan kurban ritüelleri dikkate alınarak değerlendirilmeye tabii tutulmuştur. Böylelikle Alevilikte kurban ritüelinin hem Alevi inanç sistemi hem de Türk kültür ve inancı çerçevesinde incelenmesi ortaya konulmuştur. Bu bağlamda, Türk ortak kültürel belleğinin önemli anlam alanına işaret eden Alevi inanç sistemi, kurban ritüeli temelinde incelenmiştir.Anahtar Kelimeler: Alevi inanç sistemi, kurban ritüeli, eski Türk inancı, yapısal-işlevsel teori, performans teori.

Sacrifice ritual had been performed within the body of many societies from primitive till modern society and it has characteristics of continuing to be performed. Sacrifice ritual which had been shaped by traditional world perceptions and designs of societies was implemented in different ways in each society based on this. Sacrifice is easy to be protected in cultural memory and to be transferred to next generations in comparison with other belief elements since it is a behavioural-based ritual. When considered from this point of view, it is seen that sacrifice rituals are transferred by keeping secret in belief pattern in Turkish culture. Alevism constituting an important part of Turkish culture and belief system consists of basic constituents, determined as Ocak (Hearth) institution, Dedelik (Male Alawi Leadership) institution and cem (gathering) ritual. The said structure elements show characteristics of complementing each other. The principal mechanism supporting fundamental structures in Alawite belief system is sacrifice ritual. Cem (gathering) ritual is performed sacrifice-centrically. Cem ritual takes part as action mechanism of Alawite belief system and constitutes existence of the structure which legalizes ocak institution and dedelik institution. In this context, position of sacrifice ritual within Alawite belief system makes possible for it to be seen as operating mechanism. In this dissertation study, we tried to analyse the sacrifice ritual in Alawite belief system based upon structural-functional and performance theory. Thus, we analysed effect of the sacrifice ritual on belief system and its position. In the study, we made evaluations over knowledge obtained from field research and literature review. We paid attention that references which came along literature review should become field research-specific. On the other hand, we took Alevism living both in rural and urban environment into consideration in field research which was carried out by us. We preferred particularly dede (male alawi leader), sacrificer and active representatives participating in cem rituals, as tradition bearer. Materials obtained from dissertation study were subjected to evaluation by taking sacrifice rituals which were implemented in old Turkish belief system into account. Thus, we presented the investigation of the sacrifice ritual in Alevism within the scope of both Alawite belief system and of Turkish culture and belief. In this context, we investigated Alawite belief system, which points to important semantic field of Turkish collective cultural memory, on the sacrifice ritual basis.Key Words: Alawite belief system, sacrifice ritual, old Turkish belief, structural-functional theory, performance theory.