Şuhut Ovası ve yakın çevresinin jeomorfolojisi

Abstract

IV YÜKSEK LİSANS TEZ ÖZETİ ŞUHUT OVASI VE YAKIN ÇEVRESİNİN JEOMORFOLOJİSİ Barış TAŞ Coğrafya Eğitimi Bilim Dalı Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mayıs 1999 Danışman: Doç Dr. Lütfü ÖZAV Şuhut, İç Anadolu ile Ege Bölgelerinin birleştiği alanda, Afyon iline bağlı bir ilçedir. Afyon'un yaklaşık 25 km. güneyinde yer alan Şuhut Ovası, Orta Anadolu'nun batısındaki Akarçay Kapalı Havzasının güney bölümündedir. Şuhut Ovası ve yakın çevresinin oluşumunda, tektonik hareketler birinci derecede etkili olmuştur. Ova ve çevresinde Üst Kretase - Paleosen arasında meydana gelen tektonik hareketler, ovanın oluşumunda büyük bir paya sahiptir. Neojen'de başlayan tektonik hareketler sonucunda da ova şekillenmeye başlamıştır. Bu tektonik hareketlilik, yörede volakanizmaya da sebep olmuş ve Şuhut Ovası'nın batısı Afyon Volkanitleri adı verilen volkanik örtü ile kaplanmıştır. Alpin tektonik hareketlerinden de etkilenen yörede, çökme - yükselme hareketleri meydana gelmiş ve ova ana hatları ile ortaya çıkmıştır. Bu hareketlerden sonra erozyon olayları başlamış ve yüksek alanlardan taşınan malzemeler çöken alanlarda birikmiştir. Daha sonra yörede drenaj ağının gelişmesiyle birlikte, ovada alüvyon kalınlığı artmıştır. Şuhut Ovası' run batısı engebeli ve dağlık bir görünüme sahipken, doğusu az eğimli ve sade bir görünüme sahiptir. Bu farklılığın temel sebebi, batıdaki KumalarDağı'nın volkanizma sonucunda oluşmasıdır. Batıda litolojik olarak volkanik malzemeler çoğunlukta iken, doğuda kalkerler hakimdir. Ovanın batısında bulunan volkanitler derelerin epijenik boğazlar açmalarına neden olmuştur. Doğuda ise daha çok aşınım düzlükleri hakimdir ve az engebeli bir görünüm vardır. Güneydoğuda bulunan Kah Çayı eski mecrasına gömülerek bir boğaz oluşturmuştur. Ovanın kuzeyinde tüfler ve kalkerler aratabakalı olarak bulundukları için burada yeralan dereler, vadilerini kolayca derinleştirmişler ve kuestalann oluşumuna neden olmuşlardır. Bu dereler ovaya karıştıkları yerlerde birikinti koni ve yelpazeleri oluşturmuşlardır. Güneyde tektonik hareketler sonucunda Kayrakdağ ve Kocaçal Tepe adında iki antiklinal oluşmuştur. Yörenin iklim özellikleri incelendiğinde ise yağışların yetersiz olduğu ve kurak geçen yaz aylarında yağışların çok az düştüğü görülür. Yağışların büyük bir kısmı kış aylarında düşmektedir. Yıllık ve günlük sıcaklık farkları fazladır. Yörede kurak Mim koşullarının uzun sürmesi ve tahrip nedeniyle doğal bitki örtüsü çok seyrektir. Genelde antropojen stepler hakimdir. Ancak yüksek kesimlerde dar ve sınırlı olarak ormanlık alanlar mevcuttur. İklim nedeniyle ovadaki mevcut akarsular yaz aylarında kurumakta, akımları oldukça azalmaktadır.

VI ABSTRACT Şuhut, at the border between Aegean Region and Mid-Anatolia Region, is a county of city of Afyon. Şuhut Plain locates at about 25 km. south of Afyon and also south of Akarçay Closed Basin at the west of Mid- Anatolia. Tectonic movements of first order were effective for formation of Şuhut Plain and its surroundings during post Kretase-Paleosen era. These tectonic movements caused volcanism in the plain and west of the plain was covered with volcanic cover called Afyon Volcanic Rocks. Having effected with Alpine Tectonic Movements, rise- collapse movements occurred, which caused erosion. Therefore material carried from highlands filled the collapsed regions. Along with improvement of river drainage network, alluvium thickness on the plain was increased. Unlike steep and hilly structure of west of plain, east of plain has a very even structure. Main cause of this difference is that the mountain in the west, called Kumalar Mountain, which was formed by volcanic actions. While there are large quantities of volcanic materials in the west, limestone occupies the eastern part of the plain. Volcanic rocks in the west of the plain forced streams to open epigenetic mountain passes. Mostly in the east is an erosion-based plain where there is less steep structure. Kah stream in the southeast created a mountain pass by finding its old bed. In the west, small streams has deepened their beds due to tuff and limestone found as layers. These streams have created accumulated cones, where they reached the plain.