Afyon ve yöresi halk bilimi ürünlerinde eski Türk inançlarının izleri

Abstract

AFYON VE YÖRESİ HALK BİLİMİ ÜRÜNLERİNDE ESKİ TÜRK İNAÇLARININ İZLERİ Erdal ADAY Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Haziran 20003 Danışman :Yrd. Doç. Dr. Mehmet SARI Orta Asya'dan gelen Türkler kültürlerini de Anadolu'ya taşımışlardır. Anadolu'nun her köşesinde benimsedikleri değişik inanç sistemlerinin izlerini görmek mümkündür. Bunun yanında çok eski bir geçmişe sahip olan Türkler, doğal olarak bir çok inanç sistemini benimsemişler ve o bulundukları yerlerdeki inanç sistemleriyle yeni bir mozaik oluşturmuşlar, kültürlerine parçalar katmışlardır. Her yeni sistem kendinden önceki inancın gereklerini yasaklamış fakat her türlü baskıya rağmen bir önceki inanç kendine Türk sosyal ve kültürel hayatında yer bulmuştur. Bu çalışmamızda, insan hayatında önemli geçiş dönemleri olarak adlandırdığımız doğum, evlenme, ölüm ve her birinin alt bünyeleri içinde ortaya çıkan bir takım pratikler tespit edilmiştir. Milletimizin binlerce yıldan beri süre gelen çok zengin bir inanç sistemi vardır. Bu eserde bu inanç sisteminin Afyon ve yöresindeki izleri tanıtılmaya çalışılmıştır. Giriş bölümünde tezimizin konusunun nasıl belirlendiği, bu çalışmayı ortaya koymaktaki amacımızın ne olduğu, bu çalışmada nasıl bir yöntem izlendiği belirtilmiş ortaya çıkan sonuçlan daha iyi değerlendirebilmek için yörenin tarihi, coğrafi, kültürel yapısı tarih öncesinden başlanarak günümüzde yörenin sosyal yapısı da verilmiştir. Yöre halkının kültürü tarihi ve coğrafya ile olan ilişkisi belirtildi. Birinci bölümde toplumları bir araya getiren değerlerin yanında, inançlannda önemli bir yer tuttuğu bilindiği için Halk bilimi ve Din; buna bağlı olarak Türk dinleriIll içinde yer alan Tengri, iyeler, kişioğlu ve kam tipinin fonksiyonu tanıtıldı. Bunların yöre insanı üzerindeki etkiler tespit edilmeye çalışıldı. İkinci bölümde, insanların hayatlarında dönüm noktaları olarak adlandırılan geçiş dönemlerinin, doğum ad verme, evlenme, askerlik, ölüm gibi geçişlerde insan hayatına yön veren eski inançlar tespit edilerek,yöre insanının hayatına etki eden inançlara yer verilmiştir. Üçüncü bölümde ise, yöre insanlarının duygu, düşünce ve davranışlarına derin etki yapan uğur ve uğursuzluk, rüya, renk, nazar, halk hekimliği ve halk takvimi ile ilgili pratiklere yer verilerek `Diğer İnanç ve Gelenekler` bölümünde incelenmiştir. Afyon ve yöresindeki inançlarla ilgili olarak yaptığımız bu çalışma sonucunda Türk sosyal ve dini hayatının bir bütünlük arz ettiğini söylemek mümkündür. Eski Türkler birçok inanç sistemini benimsemişlerdir. Yörede ise Gök-Tann inancının izlerinin Afyon ve çevresinde de yaşadığını söyleyebiliriz.

ABSTRACT THE TRAILS THE OLD TURKISH BELİEFS IN THE PRODUCTS OF AFYON END İTS ENVIRONS Erdal ADAY The Branch Of Turkish Language Mainscience The Institute of Social Sciences in Afyon Kocatepe University Haziran 2003 Consultant:Asistant Yrd.Doç.Dr.Mehmet SARI The Turk who come from Midde Asia bring their culdure to Anadolia. It is possible to see the clues of differenet blief systems absobring by the Turk in every part of Anotolia. The Turk, who have very old history, naturally absorb a lot of blief systems and make a new mosaic, which blief systems where wherever they are.The parts of these blief systems can be seen in their calture. New blief systems forbid new ones but they find their place at Turkish social and cultural life in spite of forner one. In our work, birth, marriage and death called an important transition period in human life and some kinds of behaviours, which come to light their lower units, are determined. Our nation has very rich blief system coming from history. In this work we try to be presented their clues of this blief systems in Afyon and the places near it. In introductionion part, historical, geographical and cultural structure of this area are given by startin prehistory. Culture, history and connection with geography of the places near Afyon are shown clearly.In the first part Folklore and Religion, and Tengri,iyeler,kişioğlu ve kam characters functions, which are located in their beliefs, are presented since the values connecting people and beliefs are known as estimable parts.Effects upon people are tried to determine. In the second part the transition period called turning points in human life like birth, give a name, marriage, military service, death; old beliefs, whichh give directions to human life are determined and beliefs, which affect people near Afyon, are given a place. In the third part the character functions of good luck, bad luck, dream, colour look, remedy, folk calender, which affect people's emotions, thoughts and behaviours deeply, are studied in 'Diğer İnanç ve Gelenekler' carefully. It is possible to talk about completeness in Turkish social and religious life.The old Turk absorb a lot of belief systems.In Afyon and the places near it, the belief of 'Gök-Tann' and lots of character functions live in.