GSM 900 ve 1800 MHZ telefonların oluşturduğu manyetik alanın hematolojik parametreler ve kemik iliği üzerine etkilerinin karşılaştırılması

Abstract

Sanayileşmenin gelişmesi, küreselleşme ve ekonomik koşulların iyileşmesi insanların çok sayıda elektrikli alet ve teçhizata sahip olmalarına yol açmıştır. Kullanılan bu cihazlar, insan hayatına kolaylıklar sağlamasının yanında birtakım tehlikeli etkileri de beraberinde getirmiştir. Bu etkilerin bir kısmı birçok kişi tarafından bilinmeyen ve etkisini uzun süreli kullanımın sonunda gösteren elektromanyetik alana bağlı zararlı etkilerdir. Bu bilgiler ışığında bu çalışmada 900 MHz ve 1800 MHz elektromanyetik alanların ratlarda hematolojik parametreler, kanama profili, biyokimyasal parametreler, periferik yayma ve kemik iliği üzerindeki etkilerinin araştırılması planlandı.Bu çalışma 31 Mart 2008-12 Nisan 2008 tarihleri arasında Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı Deney laboratuvarında prospektif olarak yapılmıştır. Çalışmamızda 36 adet erişkin erkek Wistar albino rat alınmış, randomize olarak üç eşit gruba ayrılmıştır; kontrol grubu, 900 MHz grubu (grup I) ve 1800 MHz grubu (grup II). Grup I ve grup II'deki ratlar, günde 30 dakika ve haftada 5 gün, toplam 10 gün, sırası ile 900 MHz ve 1800 MHz EMA'lara maruz bırakılmışlardır. Kontrol grubundaki ratlar da aynı deney koşullarına maruz bırakılmış ancak EMA uygulanmamıştır. Deney gruplarındaki ratların kan ve kemik iliği numuneleri son maruziyeti takip eden ilk 24 saatte genel anestezi altında alınmıştır. Elde edilen sonuçlar bilgisayarda istatistiksel olarak ?SPSS 15.0 for Windows? paket programı ile değerlendirilmiştir.Bu çalışmadan elde edilen sonuçlar:1- Deney gruplarındaki ratların çalışma öncesi ve sonrası vücut ağırlıkları karşılaştırıldığında anlamlı fark saptanmamıştır (çalışma öncesi vücut ağırlıkları için p-1=0.391, p-2=0.530, p-3=0.977; çalışma sonrası vücut ağırlıkları için p-1=0.235, p-2=0.146, p-3=0.686).2- Deney gruplarının hematolojik parametreleri karşılaştırıldığında 1800 MHz EMA grubunun BK sayısının kontrol grubu ve grup I'e göre düşük olduğu saptanmıştır. MCH düzeyinin grup II'de grup I'e göre artmış olduğu, MCHC değerinin I. grupta diğer iki gruba göre yüksek olduğu görülmüştür (MCH p-3=0.023; MCHC p-1=0.006, p-2=0.001). Ortalama KK, Hb, Htc, MCV, RDW ve PLT değerleri açısından gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark saptanamamıştır (p>0.05). Periferik yayma incelenerek hesaplanan ANS değerlerinin I. grupta kontrol grubuna göre artmış olduğu, ALS değerlerinin ise II. grupta diğer iki gruba göre anlamlı derecede düşük olduğu görülmüştür (p-2=0.002).3- Her iki deney grubunda serum demir düzeyinin ve transferrin saturasyonunun kontrol grubuna göre düşük olduğu, aradaki farkın da anlamlı olduğu saptanmıştır (serum demiri için p-1=0.002, p-2=0.041; transferin saturasyonu için p-1=0.006, p-2=0.025). Benzer şekilde serum demir bağlama kapasitesi de her iki deney grubunda kontrol grubuna göre yüksek saptanmış ancak aradaki fark anlamlı bulunmamıştır (p>0.05). Serum vitamin B12 düzeyleri için de gruplar arasında anlamlı fark saptanamamıştır (p>0.05).4- Deney gruplarının periferik yaymalarında parçalı lökosit yüzdelerinin kontrol grubuna göre artmış olduğu saptanmıştır. Grup II'nin lenfosit yüzdesi diğer iki gruba göre düşük bulunmuştur (p-2=0.012, p-3=0.027). Atipik hücreler açısından değerlendirildiğinde ise II. grupta istatistiksel olarak anlamlı bir artış gözlenmiştir (p-2=0.000, p-3=0.000). Monosit ve eozinofil yüzdeleri için ise gruplar arasında fark bulunmamıştır (p>0.05).5- Ratların kemik ilikleri değerlendirildiğinde atipik hücreler açısından gruplar arasında fark saptanamamıştır (p>0.05). Kemik iliğinde eritroid seride II. grupta erken eritroid seri hücrelerinin arttığı, geç eritroid seri hücrelerinin azaldığı ancak istatistiksel olarak anlamlı olan bu sonuçların eritroid/miyeloid oranına yansımadığı görülmüştür (p>0.05).6- Kanama profili parametreleri (PT, INR, aPTT, TT, fibrinojen, D-Dimer) açısından gruplar arasında fark saptanamamıştır (p>0.05).7- Serum biyokimyasal parametreleri değerlendirildiğinde AST, ALT ve Cl değerleri için gruplar arasında fark saptanmamıştır (p>0.05). Serum Na değerinin diğer iki gruba göre II. grupta arttığı ve K değerinin azaldığı görülmüştür.8- Apopitozisin değerlendirilmesindeki testlerden biri olan Annexin V düzeyi açısından bakıldığında gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmamıştır (p>0.05).Sonuç olarak 900 MHz ve 1800 MHz elektromanyetik alanların biyolojik sistemler üzerine etkilerinin incelendiği bu çalışmada özellikle 1800 MHz elektromanyetik alanın periferik yayma ve kemik iliği üzerine önemli etkilerinin olabileceği görülmüştür.

Progress in industrialization, globalization and economic conditions has made people to own many electrical devices and equipments. These devices provide some benefits to human life, however they have dangerous effects also. Some of those are the harmful effects of electromagnetic fields which are mostly unknown and appear after long term usage. In light of the foregoing we planned to investigate the effects of 900 MHz and 1800 MHz electromagnetic fields on hematological, hemorrhagical, biochemical parameters in peripheral blood and bone marrow smears.This study was performed as a prospective trial in Süleyman Demirel University Faculty of Medicine between 31 March 2008 and 12 April 2008. In our study 36 male Wistar albino rats were isolated randomly to three groups as following; control group, 900 MHz group (group I) and 1800 MHz group (group II). The rats in group I and II were exposed to 900 MHz and 1800 MHz electromagnetic fields respectively. The rats in group I and II are exposed to 900 MHz and 1800 MHz EMF for 30 minutes, 5 consequent days a week, totally 10 days. The rats in the control group were exposed to same experimental conditions without electromagnetic field. Blood and bone marrow samples were taken from the rats in the next 24 hours after the last exposure under general anesthesia. The results were evaluated in computer statistically by the ?SPSS 15.0 for Windows? program.The results obtained from this study:1- Statistically significant differences could not be determined between groups when the body weights of the rats before and after the experiment were compared (for preexperiment body weights p-1=0.391, p-2=0.530, p-3=0.977, for postexperiment body weights p-1=0.235, p-2=0.146, p-3=0.686).2- When the hematological parameters of the groups were compared, WBC of the group II was determined lower than control group and group I. MCH of the group II was determined higher than group I and MCHC was found higher in group I compared with the other groups (MCH p-3=0.023; MCHC p-1=0.006, p-2=0.001). There was no statistically significant difference determined between groups when mean RBC, Hb, Htc, MCV, RDW, PLT values compared (p>0.05). Mean ANC value calculated with the examination of peripheral blood smears was found higher in group I compared with control group, mean ALS value was found lower in group II compared with the other groups (p-2=0.002).3- Serum iron level and transferrin saturation were found lower in the two study groups compared with control group and the difference was determined statistically significant (serum iron p-1=0.002, p-2=0.041; transferrin saturation p-1=0.006, p-2=0.025). Although serum iron binding capacity was found higher in experimental groups compared with control group, the difference was not statistically significant (p>0.05). There was no statistically significant difference among serum vitamin B12 levels between groups.4- When the peripheral blood smears were analyzed, granulocyte percentages of the experiment groups were detected higher than control group. Lymphocyte percentage of group II was lower than the other two groups (p-2=0.012, p-3=0.027). An increase among the atypic cells was detected in group II (p-2=0.000, p-3=0.000). There was no difference for monocyte and eosinophil percentages between groups (p>0.05).5- There was no difference between groups for atypic cells in the bone marrow smears of the rats (p>0.05). When erythroid cells of the bone marrows examined, an increase in early erythroid cells and a decrease in late erythroid cells were determined in group II but these results did not effect the erythroid/myeloid ratio (p>0.05).6- There was not a statistically significant difference between the groups among PT, INR, aPTT, TT, fibrinogen and D-Dimer values (p>0.05).7- When the biochemical parameters of the serum compared, there was no difference between groups for AST, ALT and Cl values (p>0.05). Serum Na was found higher and Cl was found lower in group II when compared with the other groups.8- When Annexin V, an important test for assessing apoptosis, was evaluated no statistically significant difference detected between the groups (p>0.05).In conclusion, according to our study in which we investigated the effects of 900 MHz and 1800 MHz electromagnetic fields on biological systems, we found that there might be possible effects of 1800 MHz electromagnetic field on peripheral blood and bone marrow smears.