Tarihi Kıpçak Türkçesi metinlerinde Oğuzca unsurlar

Abstract

Tarihî dönemlerdeki Türk toplumlarının yurt tuttukları coğrafya, o coğrafyadaki yaşayış biçimlerini yansıtan sosyal yapı, bağlı bulundukları kültürel ortam ve koşullar ile konuştukları dil veya lehçe arasında sıkı bir bağlantının bulunduğu bilinen bir dil bilimi gerçeğidir. Dönemin tarihî, sosyal ve kültürel şartlara bağlı göç ve iltica olayları dolasıyla da Kuzey Kıpçak Türkçesi ve Memlûk Kıpçak Türkçesi coğrafyalarında Oğuz ve Kıpçak unsurlarının yan yana yer alması, ister istemez bölgeleri temsil eden yazı dilinde her iki lehçeye özgü özelliklerin yan yana ve iç içe yer almasına neden olmuştur. Bu türlü etnik ve sosyal koşullara bağlı değişim ve gelişmeler, zamanla bölgelerin dilinde Kıpçakça ile Oğuz (Türkmen) lehçelerinin karışıp kaynaşmasına yol açmıştır. Söz varlığı bakımından zengin olan Kıpçak Türkçesi dönemine ait Kitâbu Bulgatü'l- Müştâk Fî Lügati't- Türk ve'l- Kıfçak, Baytaratü'l- Vâzıh Tercümesi İstanbul, Baytaratü'l- Vâzıh Tercümesi Paris, Codex Cumanicus, Ed- Dürretü'l- Mudiyye fi'l- Lügati't- Türkiyye, Gülistan Tercümesi (Kitâb- ı Gülistân Bi't- Türkî), İrşâdü'l- Mülûk ve's- Selâtin Tercümesi, Kitâb fî İlmi'n- Nüşşâb Tercümesi, Kitâbü'l- Ef'âl, Mukaddimetü'l- Gaznevî fi'l- İbâdât (Kitâb fi'l- Fıkh) Tercümesi, Kitâb fi'l- Fıkh bi- Lisân- ı Türkî, Kitâbu'l Hayl, Kitâbü'l- İdrâk li Lisâni'l- Etrâk, El- Kavânînü'l- Külliyye li- Zabti'l- Lügati't- Türkiyye, Münyetü'l- Guzât Tercümesi, Kitâb-ı Mukaddime-i Ebu'l- Leysi's Semerkandî Tercümesi, Kitâb Fî Riyâzatî'l- Hayl Tercümesi, Resûlî Sözlüğü, Şerhü'l- Menâr li'l- Musannifi bi't- Türkî, Eş- Şüzûr-üz- Zehebiyye vel- Kıtaü'l- Ahmediyye fil-Lûgat-it- Türkiyye, Kitâb-ı Mecmû-ı Tercümân-ı Türkî ve Acemî ve Mugalî, Et- Tuhfetü'z- Zekiyye Fi'l- Lügati't- Türkiyye adlı eserlerde bulunan Oğuzca unsurlar `ses bilgisi`, `şekil bilgisi` ve `söz varlığı` bakımından incelenmiştir. Oğuzca özellikler tespit edilip `ses bilgisi`, `şekil bilgisi` ve `söz varlığı` başlıkları altında tasnif edilmiştir. Kelimelerin geçtiği eserler ve sayfa/sütun numaraları belirtilmiştir.Anahtar Kelimeler: Kıpçak Türkçesi, Oğuzca, Oğuzca Unsurlar

It is a well-known linguistic fact that Turkish societies in historical periods have a tight connection among the geography they live in, the social structure reflecting their existence in that geography, the cultural profile, conditions and their language or dialect. Because of the fact that immigration and asylum by reason of historical period, social and cultural conditions, Oguz and Kipchak elements were in juxtaposition in the northern Kipchak Turkish and the Mamluk Kipchak Turkish geographies. This situation has unavoidably caused that the features of both dialects appeared in the written language representing the regions. The changes and developments related to this kind of ethnic and social conditions have led to be used of Kipchak and Oghuz (Turkmen) dialects together in the language of the regions. In the period of Kipchak Turkish which is rich language in terms of vocabulary, the elements of Oghuz Turkish in the following literal works have been examined in detail concerning `phonics`, `morphology` and `vocabulary`: Kitâbu Bulgatü'l- Müştâk Fî Lügati't- Türk ve'l- Kıfçak, Baytaratü'l- Vâzıh Tercümesi İstanbul, Baytaratü'l- Vâzıh Tercümesi Paris, Codex Cumanicus, Ed- Dürretü'l- Mudiyye fi'l- Lügati't- Türkiyye, Gülistan Tercümesi (Kitâb- ı Gülistân Bi't- Türkî), İrşâdü'l- Mülûk ve's- Selâtin Tercümesi, Kitâb fî İlmi'n- Nüşşâb Tercümesi, Kitâbü'l- Ef'âl, Mukaddimetü'l- Gaznevî fi'l- İbâdât (Kitâb fi'l- Fıkh) Tercümesi, Kitâb fi'l- Fıkh bi- Lisân- ı Türkî, Kitâbu'l Hayl, Kitâbü'l- İdrâk li Lisâni'l- Etrâk, El- Kavânînü'l- Külliyye li- Zabti'l- Lügati't- Türkiyye, Münyetü'l- Guzât Tercümesi, Kitâb-ı Mukaddime-i Ebu'l- Leysi's Semerkandî Tercümesi, Kitâb Fî Riyâzatî'l- Hayl Tercümesi, Resûlî Sözlüğü, Şerhü'l- Menâr li'l- Musannifi bi't- Türkî, Eş- Şüzûr-üz- Zehebiyye vel- Kıtaü'l- Ahmediyye fil-Lûgat-it- Türkiyye, Kitâb-ı Mecmû-ı Tercümân-ı Türkî ve Acemî ve Mugalî, Et- Tuhfetü'z- Zekiyye Fi'l- Lügati't- Türkiyye. The characteristics of Oghuz Turkish were determined and classified under `phonics`, `morphology` and `vocabulary`. The books including those words and page / column numbers are specified.Key Words: Kipchak Turkish, Oghuz Turkic, Oghuz Elements