Isparta ili yöresel kadın giysileri

Abstract

Bu çalışmanın amacı, Anadolu kültürünün en özgün örneklerinden biri olan yöresel giysilerin günümüzde hala yaşatılan örneklerini yaşayan kültür-sanat ürünleri olarak ele alarak sahip olduğumuz sanatsal ve kültürel birikimi geçmişten günümüze taşımak, zenginleştirerek geleceğe aktarmak, bir başka deyişle kültürel mirasımıza sahip çıkmaktır. Ancak, tarihsel süreç içerisinde geliştirdiğimiz bu kültürel miras günümüzde ya fonksiyon değiştirmekte ya da kaybolup gitmektedir.Bu çalışmanın materyalini Isparta yöresinde kullanılan ya da çeyiz sandıklarında saklanan yöresel kadın giysileri oluşturmaktadır. Çalışma için geleneksel giysilerini sandıklarda saklayan ya da kına, düğün gibi özel günlerde halen giyinen kadınlara ulaşılmıştır. Bulunan tüm materyaller fotoğraflanarak, sözlü görüşmeler, video ve ses kayıt cihazlarına kaydedilerek belgelenmiştir. Alanda bulunan giysilerin yanı sıra literatür bilgileri ile de desteklenerek oluşturulan bu çalışma da Isparta yöresel kadın giysileri; Isparta merkez başta olmak üzere ilçelerini de kapsayacak biçimde alfabetik sıraya göre düzenlenmiş ve giyim elemanları kullanım alanlarına göre sınıflandırılmıştır. Alanda bulunan giysi örnekleri malzeme, teknik, renk, boyut, kompozisyon ve süsleme özellikleri bakımından incelenmiş ve prototip olarak seçilen örneklerin vektörel çizimleri yapılmıştır. ?Isparta İli Yöresel Kadın Giysileri? konulu bu çalışma, S.D.Ü. Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi tarafından 2085-YL-09 nolu Bilimsel Araştırma Projesi olarak da desteklenmiştir.Araştırma sonucunda Isparta ve ilçelerinde kullanılan kadınlara ait yöresel giyim elemanlarının aynı ilçenin beldelerinde dahi farklılık gösterdiği saptanmış olmakla beraber, yörede kadınların giyim elemanları göynek, içlik (uzun ya da kısa), üç etek (kutnu, hentari, üçpeş), cepken (mintan, kebe, fermana, femile) ve şalvardır. Bellere şal kuşak (bel kuşağı), önlük, peştamal (alaca peştamal, içlik); bağlanır. Başa önce fes, ardından baş altını takılır, üzerine oyalı yazmalar örtülür. Kullanılan takılar boyunlarda beşibiryerde, kollarda altın bilezik, ellerde gümüş/altınyüzüklerdir. Yörede kadın başlarında kullanılan yazma/yemeni gibi örtülerin gerek renk, gerekse bağlama biçimlerinin gençkızlık, nişanlılık, evlilik ve analık evrelerinde biçimsel olarak değişkenlik gösterdikleri saptanmıştır. Kadınların özel günlerde (düğün-kına), iç göynek, üçetek, bindallı entari ve şalvar giyerek, bellerine gümüş/altın kemer, başlarına al pullu örtü örttükleri; bazı yörelerde al pullu örtü üzerine, basma ya da keten kumaştan yapılan uzun kırmızı bir ?şal duvak? örttükleri saptanmıştır. Yörede gelinlerin fes üzerine, başaltını, alınlık, renkli grepler, vurgu/ yurgu gibi isimler alan gümüş takılar, küpeler (fes üzerine takılan ipe dizili mavi küçük boncuklardan yapılan üçgen biçimli süslemeler)taktıkları, fesin üzerine rengarenk örtülerle yapılan ?Duvak? taktıkları ve duvağın üzerini yine gümüş takılar, çiçekler ve rengârenk tüylerle (ciğa) süsledikleri görülmüştür. Yörede kadın başlıklarının çok renkli ve simgesel özellikler taşıdıkları gözlemlenmiştir. Köylerde ise kadın giyim kuşamının düğün giysileri hariç, daha yalın olduğu görülmüş olup içlerine mintan (göynek), altlarına şalvarı andıran geniş ve paçaları sıkmaçlı don, ?çit? ya da basmadan entari giydikleri, başlarına kara üstüne ak yazma taktıkları, yün çorap giydileri; ayaklarına önceleri iş günlerinde çarık, bayram günlerinde yemeni, sonraları kundura, mes/yuvalı mes ve mes lastiği veya kara lastik ayakkabı giydikleri görülmüştür.Anahtar Kelimeler: Giyim elemanı, yöresel giyim, etnografya, Isparta, giysi, kumaş, işleme, süsleme ve süslenme.

The aim of this study is to convey the cultural and artistic heritage -which we own- from the past to the present day by examining the examples of regional clothes, one of the most unique examples of Anatolian culture, as living cultural and art products, and to transfer it to the future by enriching it, in other words, to claim our cultural heritage. However, this cultural heritage we have developed in historical process either changes its function or disappears in the present days.The regional women clothes hidden in dowries or used in Isparta region constitute the material of this study. For the study, the women hiding their traditional clothes or still wearing them for special days such as wedding, henna have been reached. All materials that have been found and the interviews have been documented by photographing and recording to the sound and video devices. Regional women clothes of Isparta, formed by being supported with literature information besides the clothes found in the branch in this study, have been organized according to alphabet order including the districts, the center of Isparta at the outset and the clothing components have been classified according to the usage fields. The clothes found in branch have been examined in terms of material, technique, color, size, composition, ornamentation and the vectorial drawings of the ones chosen as prototypes have been made. The study of ?Regional Women Clothes of the City Isparta? has been supported by Suleyman Demirel University Scientific Research Projects Commission as 2085-YL-09 numbered scientific research project.As a result of the research, detecting the fact that the regional clothing components belonging to women used in Isparta and its districts have shown differences even in different parts of a town; the clothing components of the women in the region are göynek, undergarment (short or long), üç etek (kutnu, hentari, üçpeş), short coat(collarless shirt, a felt jacket, fermana, femile) and shalwar. Wrap belt (belly band), bib and loin cloth (multi-colored loin cloth, undergarment) are tied to the waists. The head is first covered with fez, then head gold and pinked cheeseclothes on it. The jewelleries used are ornamental coin worth five Turkish gold pounds on necks, golden bracelet on arms, and silver or golden rings on fingers. It has been detected that the clothes such as the cheeseclothes used on the heads of the women in the region have shown differences in terms of the style of binding or color in teenager, engagement, marriage, and motherhood periods. It has been detected that the women wear interior göynek, üç etek, bindallı entari and shalwar, silver or golden belts to the waists, covering their heads with spangled clothes, and in some regions covering it with a long red veil made of linen or cotton print. It has been seen that the brides in the region wear head gold, ornamented chain, colored greps, silver jewelleries called vurgu,yurgu, earrings(gabled embroideries made of little blue beads tied to a rope), and fix veils made of colorful clothes on the fez and ornament the fez again with silver jewelleries flowers and colorful feathers (ciğa). It has been observed that the headdresses of the women has had very colorful and symbolic features. And it has been seen that in the villages the dress of the women except the weddings is simpler, they wear short coat, a cloth resembling to shalwar, tight in the pacas and large, and loose robe, also wearing white cheesecloth over black on their heads, and wool socks, they wear sandal on working days, flat-heeled shoes in feasts, then shoes, mes / yuvalı mes and mes rubber or black rubber shoes.Key Words: Clothing component, regional clothing, ethnography, Isparta, clothes, fabrictreatment, ornamentation, titivation