Geleneksel Isparta evlerinde kapı tokmakları

Abstract

Geleneksel Isparta Evlerinde Kapı TokmaklarıKapı tokmağı kapıyı açıp kapamak için üzerine yerleştirilen top biçiminde tutamaktan ibaret olduğu bilinmekte ve genellikle metalden yapılmaktadır. Maddî kültür varlıklarımız içerisinde ele alınması gereken önemli değerlerimizdendir. Bu folklorik değerler bir yandan Anadolu maden sanatının geldiği noktayı işaret ederken öte yandan da Anadolu'nun zengin süsleme kompozisyonlarının güzel örneklerini sergilemektedirler.Kapı tokmakları özgün sanat eserleri olup, her dönemde yepyeni formlar oluşturmuşlardır. Bu eserlerin biçim ve görkemi ile birlikte madenin cinsi, yaptıran kişi veya ailenin maddi olanakları ile bağlantılı olduğundan birçok evin kapı tokmağı maddi durumu dolayısıyla sade ve gösterişsiz olduğundan veya varlıklı bir aileye ait evin kapı tokmağı daha gösterişli olabilmektedir. Aynı zamanda kapı tokmağı yapı sahibinin zevkini, sosyal durumunu, inançlarını bize aktarmaktadır. Haber verici bir işleve sahip olan kapı tokmakları, günümüzde yerini çeşitli zillere bırakmışlardır. Günümüzde sadece eski konutların kapı kanatları üzerinde belirli örnekler kalabilmiştir.Maden sanatımızın önemli unsurlarından kapı tokmakları döküm ve dövme teknikleri ile yapılmış olan kapı tokmakları Osmanlı devletinde bir sanat kolu olarak doruk noktasına ulaşması 15. yüzyıla rastlamaktadır. Özellikle camii, medrese ve konut gibi taşınmaz eserlerin kapılarında yer alan kapı tokmakları işlevsel bir özelliğe sahiptirler.Ama önemli işlevleri olan bu kapı tokmaklarının geleneksel Isparta evlerinin çoğunda yerlerinden söküldükleri ve sadece izlerinin kaldığı gözlemlenmiştir. Isparta'da insan eli figürlü kapı tokmaklarının yaygın olduğu ve genellikle belli standartlarda üretildiği dikkat çekmektedir. Isparta'da bulunan kapı tokmakları Kastamonu, Malatya, Niğde, Hatay, Ayvalık, Beypazarı, Divriği gibi Anadolu'nun birçok ilindeki örneklerle benzerlik gösterdiği anlaşılmış ve çalışmamızda da belirtilmiştir. Isparta'daki bu kapı tokmakları muhtemelen başka bir ilde yapılmış olup kapılarda kullanılmak üzere şehre getirildikleri düşünülmektedir.Çalışmamızda Isparta'nın ölçeklendirilmiş şehir haritasından geleneksel tarihi Isparta evlerinin yerleri tespit edilmiştir. Bu evler Çelebiler, Emre, Gazi Kemal, Gülcü, İskender, Karaağaç, Keçeci, Kurtuluş, Sülübey, Turan ve Yenice mahallelerinde yoğun oranda görülmektedir. Kültür miraslarımız içinde en çok önem arz eden ve kaybolduğunu gözlemlediğimiz kapı tokmak ve çekeceklerinin bir uzantısı olan Isparta kapı tokmaklarını çalışmamızda kayıt altına alınmaya çalışılmıştır.Anahtar Kelimeler : 1. Kapı Tokmakları, 2. AhĢap Kapılar, 3. KapıSüslemeleri, 4. Kapı Sanatı, 5. Isparta

Traditional Houses in Isparta Door KnockersIt is known that a doorknob which has a handle - shaped like a ball and usually made of metal is used to open and close a door. It needs to be addressed as one of our important values in our tangible cultural properties. Not only these folkloric values show the point where Anatolian mining art has reached, but they also exhibit beautiful examples of Anatolia's rich decorative compositions.Doorknobs are original works of art and have wholly new forms in every era. As the forms and splenders of these works and mine types are closely related to their owners and the owners' financial status. Most houses have doors with very simple and unpretentious doorknobs because of the owners' financial status whereas the houses owned by wealthy families have doors with more flashy doorknobs. At the same time, a doorknob transfers the pleasure, social status and believes of the owner of the building to the present. Doorknobs which have the function of informing the house owners that there is a guest at the door have been replaced by various types of rings today. Therefore, specific examples of the doorknobs might only be seen on the door leaves of old houses at present.Being one of the important elements of the mining art and made by casting and forging techniques, doorknobs reached its zenith in the 15th century in the Ottoman Empire. Especially the doorknobs on the doors of the mosques, madrasas and residentials have a functional feature.Nevertheless, it has been observed that these doorknobs having important functions have been removed from most of the doors of Isparta's traditional houses and only their traces remain there. It is noteworthy that human hand-shaped doorknobs which have been often produced according to certain standards are widespread in Isparta. It is understood that the doorknobs on Isparta's traditional houses are similar to the ones in the various places of Anatolia like Kastamonu, Malatya, Niğde, Hatay, Ayvalık, Beypazarı and Divriği, and they have been indicated in the present study. It is thought that these doorknobs were probably made in another city and brought to Isparta.In the study, the locations of Isparta's traditional and historical houses have been identified on a scaled map of the city. These houses are mostly located in Çelebiler, Gazi Kemal, Gülcü, İskender, Karaağaç, Keçeci, Kurtuluş, Sülübey, Turan and Yenice neigbourhoods. Isparta's doorknobs, an extention of the doorknobs and pullers being the most important cultural heritage and having been observed as disappearing works, are being attempted to be recorded in our study.Keywords : 1. Doorknob, 2. Wooden Vessel, 3. Door Decorations, 4. Door Art, 5. Isparta