Latîfî ve Âşık Çelebi tezkirelerinin anekdotlar yönünden incelenmesi

Abstract

16. asır tezkirelerini değerli kılan hususların başında onların içerdikleri anekdotlar gelir. Tezkirelerdeki anekdotlar vasıtasıyla 16. asır Osmanlı toplumunun, özellikle şairlerin gündelik hayatlarını öğrenme fırsatı buluruz. Anekdotlar sadece bir kişi veya toplumla ilgili olumlu veya olumsuz bir kanaat veya imaj oluşturmazlar, aynı zamanda yazarların (tezkirecilerin) zihniyetleri hakkında bize ipuçları sunarlar. Zira bir yazar herhangi bir şahıs veya toplumu kendi kültür, inanç, zihniyet, karakter ve eğilimlerine göre tasvir eder. Yaygın bir tespite göre, insanın, yazarın, seyyahın, senaristin veya gazetecinin bir toplumda veya bireyde gördüğü şey, çoğunlukla görmek istediği şeydir.Bu çalışmada Latîfî ve Âşık Çelebi tezkirelerinde biyografisi verilen iki yüz dört ortak şair esas alınmıştır. Bu şairlerle ilgili olarak anlatılan anekdotlar birkaç bakımdan tasnif edilmiştir. İlk olarak anekdotlar şairlerin meslek grupları esas alınarak tasnif edilmiştir. İkinci olarak içerik ve mesajlarına göre, diğer bir ifadeyle şair ve toplumla ilgili olarak okuyucunun zihninde oluşturulmak istenen imajlara göre sınıflandırılmışlardır. Üçüncü olarak anekdotlar, övgü veya yergi içermeleri bakımından ikiye ayrılmıştır.Tezkirelerdeki anekdotlar bir bütün olarak değerlendirilince, tezkirecilerin Osmanlı toplumunu sultanıyla, kadısıyla, müderrisiyle, şeyhiyle, dervişiyle çok ahlâksız ve ayyaş bir toplum olarak göstermek istedikleri çok net ve açık bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Tezkireciler, âlim, faziletli, seyit, dindar bir kişi olarak klişe ifadelerle övdükleri kişileri, anekdotlar vasıtasıyla ayyaşlık, riyakârlık, bayağılık veya ahlaksızlıkla ithâm etmişlerdir.Anahtar Kelimeler: Tezkire, Anekdot, Latîfî, Âşık Çelebi

One of the characteristics that makes 16th century tezkires important is anecdotes they have. Through tezkires we could learn the daily lives of 16th century Ottoman poets and the whole society. Anecdotes not only produce images of a person or a society they also give some clues of the mentality of their narrators namly tezkire composers. A writer describes a person or a society from the perspective of his own mentality, culture, beliefs, character and inclinations. As quoted widely, each writer describes a person or a society as he wish to see.This study is based on 204 poet entries existed commenly in two tezkires by Latîfî and Aşık Çelebi. Anecdotes related to these poets are classified from a few perspectives. Firstly poets are classified as to tehir jobs or tehir social groups. Secondly they are classified as to their contents, messages or the images narrator tries to produce. Thirdly anecdotes are divided into two whether it criticezes or praises a poet.When overwieved anecdotes, it will be noticed precisely that tezkire composers try to describe sarcastically the negative sides of Ottoman poets and society including sultans, learneds, dervishes, devotees. Through anecdotes, tezkire composers describe poets as drunkard, narcotic, immoral, banal in spite of their eulogizing phares about the poets in the introduction of entries as sayyid, devotee, pious, learned, Godfearing.Key Words: tezkire, anecdotes, Latîfî, Âşık Çelebi