İslâm Hukukunda uluslararası uyuşmazlıkların çözümünde mukâbele uygulamaları

Abstract

?İslâm Hukukunda Uluslararası Uyuşmazlıkların Çözümünde Mukâbele Uygulamaları? başlıklı tezimizde, karşı önlemlerin bir çeşidini oluşturan ve ?misilleme?, ?zararla mukâbele? ve ?karşılıklılık? fiillerinden oluşan mukâbele uygulamalarını ele aldık.İslâm'ın ilk döneminden başlayarak örgütlü modern uluslararası hukuk öncesi döneme varıncaya kadar misilleme, zararla mukâbele ve karşılıklılık kavramlarının muhtevalarının neler olduğunu, nasıl uygulandıklarını ve sınırlandırıldıklarını İslâm hukuku literatürüne ve özellikle klasik kaynaklara dayanarak ortaya koymaya çalıştık. Sonuçta değişik başlıklar altında, bu üç kavramı karşılamak üzere birçok terimin kullanıldığını gördük. Dolayısıyla bu fiillerin tarihteki uygulanma biçimlerindeki benzeşme, kavramların birbiri yerine kullanılması ya da birinin diğerini ihtiva edebilecek genişlikte algılanması, kavram kargaşasına ve terminoloji sorununa yol açmıştır. Aynı zamanda mukayeseli bir inceleme olan araştırmamızda, modern uluslararası hukukta netlik kazanan mukâbele fiillerinin bu hukuk sistemindeki uygulama biçimlerine, her birinin diğerlerinden farklı yönlerine bakarak İslâm hukuku açısından kavramları bir ölçüde yerli yerine oturtmaya ve belli terimlerle karşılayarak terminoloji sorunu gidermeye çalıştık.Birinci bölümde, bir çözüm yolu ve yaptırım türü olarak mukâbele fiillerinin rolüne vurgu yapmak için, modern uluslararası hukukta uyuşmazlık kavramını ve çeşitlerini, uyuşmazlıkların çözüm yollarını ve yaptırım konusunu ele aldık.Araştırmamızın esasını teşkil eden ikinci bölümde, öncelikle, bahsi geçen mukâbele fiillerinin, ?mukâbele (karşılık verme)? ortak paydasında toplanabilme imkânından hareketle mukâbele uygulamaları kavramına bir tanım getirdik ve modern hukukçuların mukâbele uygulamalarına yaklaşımlarını ortaya koyduk. Ardından, mukâbele uygulamalarını tatbik ederken göz önünde bulundurulması gereken adalet, ahlak ve hakkaniyet ilkelerine değindik. Ve nihayet, üç ayrı mukâbele türünü tüm nitelikleriyle ortaya koyabilmek için etraflıca izah ettik.Üçüncü bölümde, Müslümanların, savaş ve barış ortamında yabancılara gösterecekleri muamele şekillerine dikkat çektikten sonra hakkın kötüye kullanılması yasağı bağlamında mukâbele uygulamalarını sınırlayan genel ilkeler tespit ettik. Modern hukukta olduğu gibi İslâm hukukunda da, uluslararası uyuşmazlıkların çözümü için başvurulan misilleme ve özellikle zararla mukâbele fiillerinin, taşıdıkları olumsuz niteliklerden ötürü tatbikinin mutlak olmadığı sonucuna vardık.Anahtar Kelimeler: İslâm Uluslararası Hukuku, Mukâbele Uygulamaları, Misilleme, Zararla Mukâbele, Karşılıklılık, Adalet, Ahlak, Hakkaniyet, Haksız Fiil, Zarar Vermek

In our thesis with the heading of ?Response Applications in Settlement of International Disputes in the Islamic Law?, we dealt with the response applications which constitute a kind of counter measures and consist of the acts, ?retorsion?, ?reprisal? and ?reciprocity?.Based on the literature of the Islamic law and in particular, based on classical resources, we tried to present the contents of the concepts; retorsion, reprisal and reciprocity as from the first period of Islam until the period before organized modern international law as well as how they have been applied and restricted within those periods of time. Resulting from those studies, we have seen that many terms have been used under various topics in order to correspond to those three terms. Therefore, the affinity of those acts within the context of their application modes in the history, use of those three concepts instead of each other or, the perception in such a scope that one term can include the other, have caused a contradiction in the terms and a terminological problem. In our research which is a comparative analysis at the same time, we tried to clarify those concepts to a certain extent in terms of the Islamic law by looking into the application modes of response acts in the modern international law system, where they have become clear and, by looking into their aspects that differ from each other, and thus, we tried to resolve the terminological problem by using certain terms.In the first chapter, we dealt with the concept ?dispute? and the kinds of dispute, and how disputes are resolved and, the issue ?sanction? in the modern international law, in order to emphasize the role of response acts as a remedy and a kind of sanction.In the second chapter which constitutes the basis of our research, considering that it is possible to combine the mentioned response acts under the common ground, ?response (mukâbala), we firstly brought a definition for the concept of response applications and, we presented the approaches of modern jurists to the response applications. Subsequently, we touched upon the principles ?justice?, ?morality? and ?equity? which should be taken into consideration during the response applications. And finally, we explained the three different kinds of response in a comprehensive manner in order to present their characteristics entirely.In the third chapter, after we drew the attentions to how Muslims will treat non-Muslims in war and peace environments, we determined general principles that restrict response applications in the context of the prohibition ?abuse of rights?. We reached the conclusion that, as is in the modern law, also in the Islamic law, the applications of the retorsion and especially the reprisal acts, which are resorted for settlement of international disputes, are not absolute due to the negative characteristics that they contain.Key Words: International Islamic Law, Response Applications, Retorsion, Reprisal, Reciprocity, Justice, Morality, Equity, Tort, To Bring Damage