Pozitivizmin Türk sosyolojisinin kuruluş sürecindeki etkileri

Abstract

Bu araştırma, özellikle sosyal bilimler alanında egemen olan pozitivist sosyoloji geleneğinin Batı'daki ilk temsilcilerini, tarihsel gelişimini, sayıltılarını ve Türk sosyolojisinin kuruluş sürecindeki etkilerini konu edinmektedir. Sosyal bilimlerin doğa bilimlerini esas alarak bir kimlik arayışı içerisinde olması araştırmacıları pozitivizme yönlendirmiştir. Batı'da Aydınlanma dönemiyle başlayan bilimsel hareketler insanları daha çok bilimle uğraşmaya yönlendirmiştir. XVII. yüzyılda felsefi bir disiplin olarak ön plana çıkan pozitivizm, XVIII. yüzyılda sosyolojinin akademik bir kimlik kazanmasıyla sosyal bilimlerde bir geleneğe dönüşerek döneme damgasını vurmuştur. Auguste Comte, Herbert Spencer, Emile Durkheim ile başlayan bu süreç, XIX. yüzyılın sonu ve XX. yüzyılın başlarında etkisini ve önemini arttırarak sürdürmüştür.Osmanlı İmparatorluğu Batı'da XV. yüzyılda coğrafi keşiflerle başlayan bilimsel ve teknolojik gelişmelere kayıtsız kalmış; XIX. ve XX. yüzyıllara gelindiğinde bir dağılma sürecine girmiştir. Osmanlı aydınları, devletin içinde bulunduğu krizden kurtulmak için Batılılaşmayı gerekli görmüşler ve bu doğrultuda faaliyetlerde bulunmuşlardır. Batı'dan nelerin alınıp, nelerin alınmaması gerektiğini kestiremeyen Osmanlı aydınları, Batı'nın sosyal hayat tarzını, kültürel faaliyetlerini taklit etme yoluna gitmişlerdir. Batılılaşma yolunda yaşanan sosyal değişim sürecinde pozitivist gelenek daha çok kültürel faaliyetlerle birlikte Türkiye'ye girmiştir. Bu noktada Osmanlı aydınlarının katkıları görmezden gelinemez. Ziya Gökalp'in Darülfünun'da (İstanbul Üniversitesi) sosyoloji kürsüsünü kurmasıyla birlikte pozitivizm Türkiye'de bir gelenek haline dönüşmüş; 1980'li yıllara kadar Türk sosyolojisini yoğun bir şekilde etkilemiştir.Anahtar Kelimeler: Paradigma, Pozitivizm, Auguste Comte, Emile Durkheim, Türk Sosyolojisi, Ziya Gökalp.

This survey, discusses the first representatives of positivist sociology that is ascendant especially in the field of social sciences in the West, its historical process, hypotheses and its effects on formation process of Turkish Sociology. The identity search of social sciences grounding on natural sciences led researchers to positivism. Scientific movements in the West starting with the age of enlightenment directed people more to deal with science. Positivism, appearing as a philosophic discipline in XVII. Century, made its mark on the period by turning into a tradition in social sciences in XVIII. Century. This period starting with Auguste Comte, Herbert Spencer, Emile Durkheim maintained its existence increasingly in the end of XIX. Century and at the beginning of XX. Century.Ottoman Empire was negligent in scientific and technological developments starting with geographical discoveries in the west in XV. Century. And it entered into a fall period in XIX. and XX. Centuries. Ottoman intellectuals thought Westernization was essential to get rid of the crisis of the state and they acted according to this. Ottoman intellectuals who couldn?t decide what should be taken and shouldn?t be taken from the West, copied social life style and cultural activities in the West. In social change process on the way of Westernization, positivist tradition entered in Turkey with particularly cultural activities. At this point, contributions of the Ottoman intellectuals cannot be neglected. With the establishment of the chair of Sociology in Dar?ül Fünun (İstanbul University) by Ziya Gökalp, positivism became a tradition in Turkey and had a deep influence on Turkish Sociology until 1980?s.Key Words: Paradigm, Positivism, Auguste Comte, Emile Durkheim, Turkish Sociology, Ziya Gökalp.