Rasyonel bireylerin iktisadî eylemlerinde tercihlerini belirleyen faktörlerin araştırılması (Doğu ve batı düşünürlerinin düşünceleri çerçevesinde)

Abstract

Bireysel kararlarımızı aklın ilkeleri doğrultusunda belirleme özellikle Aydınlanma döneminden beri Batı toplumlarının en fazla vurguladığı bir konudur. Adeta akılcılık Batı'nın bir mottosu olmuştur. Akıllı davranmanın bilimsel literatürdeki adı gelenek ve duygusallıktan uzak rasyonel davranmaktır. Rasyonellik en geniş ifadeyle insanın hareketlerinde, seçimlerinde ve eylemlerinde akılcı davranması şeklinde tanımlanır. Rasyonellik, başka bir ifadeyle belli hedefleri elde etmek için en etkili araçları seçme sürecidir. Ancak rasyonel davranış tek boyutlu değil, çok boyutlu ve komplike bir süreçler bütünüdür. Sadece çıkar ve başarıyı elde etmek için araç seçiminden idealist salt öte dünyacı davranmaya; her iki unsuru da birleştirip orta yolcu ılımlı bir rasyonelliğe kadar çeşitlenir ve farklılaşır. Doğal olarak toplum ya da bireylerin bunlardan hangisini seçeceği önemlidir. Çünkü bu nihayetinde bir hayat tarzına dönüşmekte ona göre sonuçlar üretmektedir. Salt amaç rasyonel eylemler sonunda yabancılaşma, şeyleşme, soyutlaşma, anlam kaybı, özgürlük kaybı, motivasyon kaybı ve meşruiyet krizlerine neden olmaktadır. Tam bu noktada pratik rasyonellik kavramı ilgili patolojilerin şiddetini azaltacak ve daha insani ve sosyal bir ortamın doğmasına hizmet edecektir. Yani kişi, kurumlar ve devlet aklı kullanırken adalet, ahlak ve erdem kavramlarını dışlamadan kullanacaktır. Biz bu çalışmamızda pratik rasyonellik kavramını besleyen unsurları gerek Batı gerek Doğu dünyasının düşünürleri çerçevesinde genişleterek günümüz sosyal yapısının iyiye doğru evrilmesine düşünsel bazda katkıda bulunmaya çalıştık.

Determining our individual decisions in accordance with the principles of reason has been the most emphasized issue of Western societies since the Enlightenment period. Rationality has become a motto of the West. The name of intelligent behavior in the scientific literature is to act rationally, away from tradition and sensuality. Rationality is defined in the broadest sense as the rationality of man in his choices and actions. In other words, rationality is the process of choosing the most effective means to achieve certain goals. However, rational behavior is not a one-dimensional but a multidimensional and complex process. Only from the choice of means to gain interest and success, from idealistic to mere materialistic behavior; by combining both elements, it is diversified and differentiated from idealistic attitude to materialistic one. At the end of purposive rational actions, some patologies rises up like alienation, reification, abstraction, loss of meaning, loss of freedom, loss of motivation and legitimacy crises.At this point, the concept of practical rationality will reduce the severity of the related pathologies and serve to create a more human and social environment. In other words, people, institutions and the state will use the concepts of justice, morality and virtue while using reason. In this study, we tried to contribute to the evolution of today's social structure on an intellectual basis by expanding the elements feeding the concept of practical rationality within the framework of the thinkers of both Western and Eastern worlds.