16-18. yüzyıl Osmanlı hünkâr başlıkları ve hassa başlıkçıları

Abstract

16-18. yüzyıl Osmanlı Hünkâr Başlıkları ve Hassa Başlıkçıları isimli çalışma, hünkâr başlıklarının ve saray başlıkçılarının tespiti ve değerlendirilmesi amacıyla yapılmıştır. Bu amaçla Osmanlı hünkârlarının kullandığı başlıklarla, türbelerde yer alan sanduka sarıkları incelenmiş, ayrıca aynı yüzyıllardaki saray başlıkçıları ele alınmıştır. Saray başlıkçılarının işe alınmaları, çalışma mekânları, idari yapılanması incelenmiş; unvanları, ücretleri; bunların yüzyıllara göre farklılıkları değerlendirilmiştir. Bunların yanı sıra sarık yapımı uygulamalı olarak örneklenmiştir.16-18. yüzyıl öncesinde Osmanlı hünkârlarının kullandığı başlıklarla, Orta Asya'da ve Selçuklularda Türk hükümdarlarının kullandığı başlıklardan da tarihi seyir içinde söz edilmiştir. Savaş başlıkları (miğferler) ve başlık aksesuarları (sorguçlar) birkaç örnekle değerlendirilmiş; sorguçlar, başlıkların incelenmesi esnasında söz konusu başlıkların üzerindeki örneklerle sınırlı tutulmuştur.Çalışma sürecinde ilgili kaynaklar taranmış, ulaşılabilen örnekler incelenmiş, sarık yapım aşamaları sözlü ve yazılı görüşmelerle belgelenmiştir. Ayrıca ehl-i hiref defteri kayıtlarına göre saray başlıkçıları, yevmiyeleri tablolar hâlinde incelenmiş ve değerlendirilmiştir.Takip edilebilen en eski devirlerden beri başlık, hükümdarlar tarafından önemli bir saltanat sembolü olarak kullanılmıştır. Türk hükümdarları da Göktürklerden Selçuklulara, Osmanlılara kadar başlığı bu amaçla kullanmıştır. Yapılan incelemelerde Osmanlı hünkâr başlıklarının gerçek anlamda bir saltanat simgesi olarak kullanıldığı görülmüştür. Ayrıca devletin ekonomik ve siyasi gücü azalırken başlıklardaki ihtişamın arttığı belirlenmiştir. Ehl-i hiref-i hassa teşkilatı içinde Osmanlı hünkâr başlıklarının yapımında çalışan çıraklar, ustalar, serkülâhduzlar, kethüdâlar, serodalar, serbölüklerden oluşan büyük bir bölük vardır. Saray başlıkçı çalışanlarının hem sayılarında hem ücretlerinde başlangıçta artış olsa da son dönemlerde çırakların ve bazı unvanlı ustaların bölükte yer almadığı, unvanlı ustalardan sadece serkülâhdûz ve birkaç ustanın çalıştığı, bölükte ücretlerin de düştüğü görülmüştür.Anahtar Kelimeler: Osmanlı, hünkâr, saray, başlık, başlıkçı, ehl-i hiref

The work named Ottoman Sultans' Crowns of 16-18th Centuries and Royal Headers has been done for defining and evaluating the sultan crowns and palace headers. For this purpose, the crowns that Ottoman sultans used, royal crown makers who lived in same centuries and turbans that were located in sarcophagi have been examined. The recruitment of crown makers, their workplaces and governing structure have been examined and their titles, wages and the differences of these subjects according to years have been evaluated. Besides, turban making has been illustrated practically.The crowns that Ottoman Sultans used before 16-18th centuries and the crowns that Turkish emperors used in Middle Asia and Seljuks have been also mentioned. Helmets and crown accessories have been evaluated with a few samples, crown accessories have been limited with the samples on mentioned crowns.During the study process, the related sources have been scanned, samples reached have been examined, turban making steps have been documented in both verbal and written interviews. Also, royal crown makers and their wages have been examined and evaluated by charts according to the registries of the craftsmen.From the oldest periods that could have been tracked, crowns have been used by emperors as a significant symbol of the sultanate. So, Turkish emperors from Gokturks to Seljuks and Ottomans have used crowns for this purpose. Through the researches, it has been seen that Ottoman royal crowns have been used as literally a symbol of sultanate. Also, it has been defined that while the empire's economical and political power have been decreasing, the magnificence of crowns have increased. Within the royal craftsmen who work for making Ottoman royal crowns, apprentices, masters, chief of the crown makers and their assistants, chiefs of bigger guilds and smaller guilds have been included. It has seen that at the beginning, there have been raises in both royal crown makers and their wages but lately, apprentices and some titled masters haven't participated in guilds, only chief of the crown makers and a few masters have worked and the wages have decreased in guilds.Key Words: Ottoman, sultan, royal, crown, crown maker, craftsmen