Cengiznâme`de olumsuzluk ve yokluk şekilleri

Abstract

Bu çalışma, Çağatay Türkçesine ait olan Cengiznâme adlı eserde geçen olumsuzluk ve yokluk şekilleri üzerine bir incelemedir.Türk dili alanında olumsuzluk ve yokluk şekilleri çok fazla bağımsız ele alınan konulardan değildir. Bu sebeple çalışmamızda Ötemiş Hacı'nın yazmış olduğu Cengiznâme'deki sözü geçen şekiller tespit edilmiştir. Cengiznâme'deki olumsuzluk ve yokluk şekilleri, tarihî Türk lehçelerinde kullanılan olumsuzluk ve yokluk şekilleriyle karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. Bununla beraber klasik dönem şairi Ali Şir Nevâi'den seçilen eserlerdeki (Münacât, Çihil Hadis, Nazmü'l Cevâhir, Kitâb-ı Sırâcü'l-Müsllimîn) olumsuzluk ve yokluk şekilleriyle de Çağatay Türkçesi içerisindeki Cengiznâme'nin yeri belirlenmeye çalışılmıştır.Cengiznâme'de, klasik Çağatay Türkçesindeki olumsuzluk ve yokluk şekilleri kullanılmıştır. Ancak bunun yanı sıra Oğuz Türkçesindeki olumsuzluk ve yokluk şekilleri de tespit edilmiştir. Yeterlik ifadesi için klasik Çağatay Türkçesinde al- yardımcı fiili ile birlikte Oğuz Türkçesinde kullanılan –bil yardımcı fiili; Néçe yıllar ḳabāb uruş saldılar, alabilmediler (C.40b-4), Çağatay Türkçesinin karakteristik olumsuzluk işaretleyici –mAs ile birlikte Oğuz Türkçesi unsuru –mAz ekinin; Muḥammediye kāfir żaife sütini emmez, tédiler (C.41b-2) ve şimdiki zaman eki –yor kullanılmamış, olumsuzu –mAy ekinin; Bu cihettin ḳābūl ḳılmaymén. (C.39a-14) kullanıldığı tespit edilmiştir. Fakat Cengiznâme'de klasik Çağatay Türkçesi unsurları daha çok kullanıldığı görülmüştür.Anahtar Kelimeler: Çağatay Türkçesi, 16.yüzyıl, Cengiznâme, Olumsuzluk şekilleri, Yokluk Şekilleri

This is a study on the forms of negation and non-existence in the Saga of Cengiznama written in Chagatai Turkish.Forms of negation and non-existence in the Turkish Language is not one of the subjects independently handled with. Therefore, this study focuses on the said forms available in the Saga of Cengizname written by Ötemiş Hacı. Forms of negation and non-existence available in the Saga of Cengizname is studied in comparison with the forms of negation and non-existence used in the historical Turkish dialects. Nonetheless, an attempt was also made to locate the forms of negation and non-existence in Chagatai Turkish used in the selected works of Ali Şir Nevai, a classic period poet, (Münacat, Çihil Hadis,mNazmü'l-Cevahir, Kitab-ı Sıracü'l Müslimin).Forms of negation and non-existence in the classic Chagatai Turkish were used in the Saga of Cengizname. However, the forms of negation and non-existence in the Oghuz Turkish have also been found. It was found out that for the phrase of ability, the auxiliary verb –bil in the Oghuz Turkish was used together with the auxiliary verb al- in the Chagatai Turkish: Néçe yıllar ḳabāb uruş saldılar, alabilmediler (C.40b-4); for the negation indication, the suffix –mAz in the Oghuz Turkish was used together with in the characteristic suffix –mAs in the Chagatai Turkish Muḥammediye kāfir żaife sütini emmez, tédiler (C.41b-2); and the suffix –mAz was used in place of the present time suffix –mAz: Bu cihettin ḳābūl ḳılmaymén. (C.39a-14). Key Words Chagatai Turkish, Sixteenth Century, Cengizname, Forms of Negation, Forms of Non-Existence