Özbek Türkçesinde ve Yeni Uygur Türkçesinde sıfat fiilli yapılar: Karşılaştırmalı dilbilimsel bir analiz

Abstract

Sıfat-fiil, Türkiye'de birçok terimde olduğu gibi maalesef ortak bir görüşe varamadığımız bir terimdir. Çünkü sıfat fiil için sıfat fiilin yanı sıra isim fiil, ortaç, partisip, sıfat-eylem, fiilimsi, kılın adı, kılın sanı gibi terimler de kullanılmıştır. Sıfat-fiil Özbek Türkçesinde `sifatdåş` ve Uygur Türkçesinde ise `süpet pe'el` veya `süpetdaş` olarak adlandırılmaktadır. Bu çalışmada biz sıfat fiil terimini kullanmayı tercih ettik.Bu çalışma için Özbek Türkçesi'nde 41 eser, Yeni Uygur Türkçesinde ise 33 eser incelendi ve konumuzla ilgili cümleler tespit edildi. Üç bölümden oluşan bu çalışmanın birinci bölümde Türk dilinde sıfat fiil konusunda yapılan çalışmalar hakkında bilgiler verildi ve sonrasında Üretken Dönüşümlü Dilbilgisi Kuramı ile ilgili kavramlar anlatıldı. İkinci bölümde Özbek Türkçesi ve Yeni Uygur Türkçesinde sıfat fiillerin işlevleri ve anlamları hakkında bilgi verildi ve örnek cümlelerle konu desteklendi. Üçüncü bölümde ise Özbek Türkçesi ve Yeni Uygur Türkçesi'ndeki sıfat fiilli yapılar Üretken Dönüşümlü Dilbilgisi Kuramı ile Yönetim ve Bağlama Kuramı uygulanarak incelemeye alınacaktır. Bu bölümde her cümlenin derin yapısı ve yüzey yapısı vardır teorisinden hareketle, tespit edilen cümleler derin yapı ve yüzey yapı katmanı gösterilmeye çalışıldı.Böylelikle bu çalışmada sentaks, semantik ve morfoloji konuları birbiriyle bağlantılı şekilde analiz edilmiş ve biri diğerinden üstün tutulmamıştır. Böylelikle Özbek Türkçesi ve Yeni Uygur Türkçesinin sözdizimi incelemesine katkıda bulunmaya çalışılmıştır.Anahtar Kelimeler: Sıfat fiil, derin yapı, yüzey yapı, üretken dönüşümlü dilbilgisi, yönetim ve bağlama, sözdizimi.

Participle, as in many terms in Turkey, unfortunately, is a term that can not have a common view. In addition to the adjective act, as well as the name verb, middle, party, adjective-action, verb,action, the name of the action was also used as the terms. Adjective-verb in Uzbek Turkish is called `sifatdåsh` and in Uyghur Turkish it is called `supet pe'el` or `supetdash`. In this study, we preferred to use the term `particible`.For this study, 41 artifacts in Uzbek Turkish and 33 works in New Uyghur Turkish were examined and sentences related to the subject were determined. In the first part of this study consisting of three sections, information was given about the studies on the adjective verb in Turkish language and then the concepts related to the Transformational Generative Grammar Theory were explained. In the second chapter, information was given about the functions and meanings of the particible in Uzbek Turkish and New Uyghur Turkish and the subject was supported by example sentences. In the third chapter, the relative clause constructions in Uzbek Turkish and New Uyghur Turkish will be examined by applying transformational generative grammar theory and government and binding theory. In this section, based on the theory that each sentence has a deep structure and surface structure, the sentences identified were tried to be shown in the deep structure and surface structure layer. In this study, syntax, semantics and morphology topics were analyzed in relation to each other and one was not superior to the other. Thus, it was tried to contribute to the study of the syntax of Uzbek Turkish and New Uyghur Turkish.Keywords: Participle, deep structure, surface structure, transformational generative grammar, government and binding, syntax.