KOBİ`lerde iş etiği uygulamaları üzerine kültürlerarası bir çalışma

Abstract

İşletmeler üzerindeki rekabet baskısı ve paydaşların işletmelerden beklentileri gün geçtikçe artmaktadır. İşletmeler artan bu rekabet sebebiyle günlük işlerinde sıklıkla etik ikilemlerle karşılaşmaktadırlar. Aynı zamanda paydaşlar işletmelerden etik performanslarını iyileştirmelerini beklemektedir. Bu nedenlerden dolayı, iş etiği konusu iş dünyasında ve buna bağlı şekilde akademik çalışmalarda güncelliğini korumaktadır. Ülkemiz de dahil olmak üzere, birçok ülkede KOBİ'ler hem ekonomik hem de sosyal yaşamın en önemli aktörleridir. Hem mevcut KOBİ'lerin geliştirilmesi hem de girişimciliğin desteklenmesi ile yeni KOBİ'lerin kurulmasının sağlanması ülkelerin önemli politikaları haline gelmiştir. Büyük ve kurumsal işletmeler, gerek maddi imkanlara gerekse de zaman ve nitelikli iş gücü gibi kaynaklara sahip olmaları sebebiyle iş etiği konusunu formel olarak ele alabilmektedirler. Fakat KOBİ'ler sınırlı kaynaklara sahip olmaları, bir takım karakteristik özellikleri ve KOBİ sahibinin günlük koşuşturmalar nedeniyle iş etiği konusunu gündemine alamaması sebepleriyle iş etiği prensiplerinin uygulanmasında büyük işletmelerden farklı bir durumdadır. Ayrıca, KOBİ niteliğindeki işletmelerde, işletme sahibinin kişisel etik değerleri işletmenin etik değerlerini yadsınamaz şekilde belirlemektedir. Bu nedenlerden dolayı iş etiği konusunun KOBİ'ler özelinde değerlendirilmesi önem taşımaktadır. Günümüzde KOBİ'ler ve hatta tek başına iş yürüten solo girişimciler önemli hacimlerde dış ticaret işlemleri gerçekleştirebilmektedir ve küreselleşme sadece ekonomik bir olgu olmaktan çıkıp sosyal ve kültürel bir boyut kazanmıştır. Küresel ticaretin artışı, son tüketicinin haritadaki yerini bile bilmediği bir ülkeden kolaylıkla sipariş verebilmesi gibi konular iş etiği olgusunun kültürel açıdan ele alınmasını zorunlu kılmaktadır. Farklı ülkelerde de olsalar, KOBİ'lerin iş ortamında karşılaştıkları sorunlar benzer sorunlardır fakat kültürel etki nedeniyle KOBİ sahipleri iş etiğini ilgilendiren bu ortak sorunlara farklı çözümler getirebilmektedirler. Bu çalışmanın amacı, KOBİ sahiplerinin günlük iş yaşamlarında karşılaştıkları etik ikilemlere ilişkin tutumlarının ne yönde olduğunun anlaşılması ve kültürün ve kültür boyutlarının bu tutumları ne yönde etkilediğinin belirlenmesidir. Ayrıca, KOBİ sahiplerinin cinsiyetleri ve yaşları ile işletmenin büyüklüğünün, sektörünün ve ana müşteri grubunun etik tutumları etkileme durumu da araştırılmıştır. Çalışmada nicel bir araştırma yöntemi kullanılmış ve iş etiğine yönelik tutumları ölçmek için KOBİ sahiplerinin karşılaşabileceği etik ikilemlere yönelik kısa hikâyeler içeren bir anket formu geliştirilmiştir. Araştırmanın kapsamında Avusturya, Japonya, Slovenya ve Türkiye'deki KOBİ sahipleri bulunmaktadır. Toplam 104 KOBİ sahibinin vermiş olduğu bilgiler, SPSS programı ile istatistiksel değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Araştırmanın sonuçlarına göre, kültür, KOBİ sahiplerinin iş etiğine yönelik tutumları üzerinde anlamlı şekilde bir etkiye sahiptir. Bu kültürel etki, bir grup etik ikileme yansımakta, bir grup etik ikileme ise yansımamaktadır. Kısa hikâyeler faktör analizi yöntemi ile gruplanmış ve bu gruplanan etik ihlal durumları için kültürler arası benzerlikler ve farklılıklar kültür boyutları ile açıklanmıştır. Çalışmanın sonuçları yorumlanırken hem Hofstede hem de GLOBE çalışmasının kültürel boyutları dikkate alınmıştır. Girişkenlik özelliği gösteren kültürlerde agresif davranışlar olarak adlandırılan etik ihlaller daha kabul edilebilir durumdadır. Bireysellik kültür boyutu ile ilişkilendirilen ve `yakın ilişki` ile `uzak ilişki` olarak adlandırılan etik ihlaller için kültürler arasında herhangi bir farklılık görülmemiştir ve bu durum araştırma kapsamındaki ülkelerin bu kültürel özelliğinin benzer olduğu ile açıklanmıştır. `Günü kurtarmak` olarak adlandırılan etik ihlaller ise uzun dönem yönelimi kültür boyutu ile ilişkilendirilmiştir ve bu kültürel özelliğe sahip ülkelerde etik ihlaller daha kabul edilemez olarak nitelendirilmiştir. KOBİ sahiplerinin etik tutumlarının yaşa göre değiştiği ve daha büyük yaşta olan KOBİ sahiplerinin daha yüksek etik puan aldığı görülmüştür. KOBİ sahibinin cinsiyeti ile işletmenin büyüklüğünün, sektörünün ve müşteri grubunun ise etik tutum üzerinde etkisi olmadığı sonuçlarına ulaşılmıştır.

Competition pressure on the enterprises and the expectations of the stakeholders from them are increasing day by day. Businesses often face ethical dilemmas in their daily work due to increasing competition. At the same time, stakeholders expect businesses to improve their ethical performance. For these reasons, the issue of business ethics remains up-to-date in the business world and consequently in academic studies. In many countries, including our country, SMEs are the most important actors of both economic and social life. Both the development of existing SMEs and the support of entrepreneurship and the establishment of new SMEs have become important policies of the governments. Large and institutional enterprises can address the issue of business ethics formally as they have both financial resources and resources such as time and qualified labor. However, SMEs are different from large enterprises in the practice of business ethics principles due to their limited resources, certain characteristics and the fact that the SME owners cannot address the issue of business ethics due to daily hustle. In addition, in the case of SMEs, the personal ethical values of the owner of the enterprise determine the ethical values of the enterprise alone. For these reasons, it is important to evaluate business ethics in the context of SMEs. Nowadays, SMEs and even solo entrepreneurs are able to carry out significant amounts of foreign trade transactions and globalization has become a social and cultural issue rather than just an economic phenomenon. The increase in global trade and the ease of international purchases of end users necessitates the investigation of cultural dimension of business ethics. The problems faced by SMEs in the business environment are similar in different countries, but due to cultural impact, SME owners can provide different solutions to these common problems relating business ethics. The aim of this study is to understand the attitudes of SME owners towards the ethical dilemmas they encounter in their daily work lives and to determine the ways in which culture and cultural dimensions affect these attitudes. In addition, the effect of the gender and age of the SME owners and the size, the sector and the main customer group of the enterprise towards the ethical attitudes were also investigated. In the study, a quantitative research method was used and a questionnaire form containing vignettes about ethical dilemmas that SME owners might face was developed to measure attitudes towards business ethics. The research covered SME owners in Austria, Japan, Slovenia and Turkey. The information provided by 104 SME owners were subjected to statistical evaluation with SPSS program. According to the results of the study, culture has a significant effect on the attitudes of SME owners towards business ethics. This cultural effect is reflected in a group of ethical dilemmas, but not in the other group. Vignettes were grouped by factor analysis method and the similarities and differences between cultures were explained by cultural dimensions. During the evaluation of the results, cultural dimensions from both Hofstede's work and GLOBE research were utilized. Ethical violations that can be names as `aggressive behaviors` are more acceptable in cultures that exhibit assertiveness. There was no difference between cultures for ethical violations that are called `close relationship` and `distant relationship` which are associated with the cultural dimension of individuality. This is explained by the similarity of this cultural dimension of the countries in the study. Ethical violations which are called `save the day` have been associated with the cultural dimension of long-term orientation, and in countries that exhibit this cultural dimension, those ethical violations are considered more unacceptable. It was observed that the ethical attitudes of SME owners changed according to age and that the older SME owners got higher ethical scores. It was concluded that the SME owner's gender did not have an impact on the ethical attitude as well as the size, sector and the main customer group of the SME.