Urf û `edetên herêma Agiriyê

Abstract

Kürt Halk Edebiyatındaki folklorik türlerdan biride örf ve adetler konusudur. İnsan bazen geçmişine ulaştırmak istediği vakit bu örf ve adetlere ihtiyaç duyar. Bu durumda ancak örf ve adetlerkişiyi geçmişene götûrûr ve kendisini tanımak için akıl ve gönlûnden geçeni tam olarak anlatır ve kişiyi bilgilendirir. Kimi zaman örf ve adetler tanınmazsa kişi kendisini ve kökûnûtam bilemez ve yeniliklere açık olamaz. İlimiz Ağrı ve çevresindeki yerlerde zaman içinde kaybolan veya unutulan geleneklerimizin neler olduğunu ve bu geleneklerimizin yaşatılmasını engelleyen faktörlerin neler olduğu ile ilgili bir tez çalışması yapılması ve bunu bazı folklorik geleneklerle örneklendirilmesi gereklidir. Kürt kültüründen seçilmiş çeşitli geleneklerin gelecek kuşaklara aktarılması için bu kûçûk çalışma araştırılmaya karar verildi. Çalışmada çeşitli faktörlerin etkisiyle artık pek görülmeyen gelenekler görsellerle de desteklenerek çeşitli örneklerin sunulması planlanmaktadır. Bu çalışmayı hazırlama maksatlarından biri şudur ki halk edebiyatında akademik olarak, folklorik eserler hazırlayan ve özellikle de örf ve adetler alanındasinema, tiyatro, film, makale, sözlük, dergi ve kitap çalışması yapanlar, çalışma ve eserlerinde bir kaynak olarak istifade etsinler.İkinci amac halk arasında unutulan birçok örf ve adet içinde geçen birçok eski ve anlamlı uygulama göz önûne getirildi. Kürt dili ve edebiyatının derinliği ve mazisi yüz yıllara kadar akıp gittiği görüldü.Bir diğer amac ise araştırmacı ve yazarlar değişik Kürt bölgelerinde atasözû, bilmece, bulmaca, deyim, şarkı, hikâye ile beraber dua, beddua ve kûfûr sözlerini topluyor ve örf adetler üzerinde çalışma yapıyorlar. Böylece coğrafi bölgeler arası zengin dil ve kültür farklıkları ortaya çıkmış oluyor. Bu çalışma ile Ağrıyöresindeki örf ve adetlerinzenginliği ve bölgeler arası farklıkların tanımasının yanında kültür birliğinin oluşması ve varlığınında akademik olduğu uzmanların dikkatine sunuldu. Birkaç başlangıç noktasından sonra bu çalışma çoğunlukla insanlarla yüz yüze görüşülerek ancak bir kısmıda makale,dergi ve kitaplarda yazılanlarla birlikte çeşitli youtube, faceebook ve internet sayfalarından istifade edilerek yazıldı. Her ne kadar çalıştığımız bölge `Ağrı ve çevresi` olsa da; bu durum çalışmamızın sadece bu bölgede tamamlandığı anlamına gelmemektdir. Çalışma Ağrı ili ve Serhadbölgesinin diğer illeri örf adetleri ile bunlara benzerlik gösteren bütün Kürt örf ve adetleri dikkate alınarak yazıldı.Çalışma unutulanlar ve değişime uğrayan gelenekler olarak tasnif edildi. Bu çalışma sonuçta Kürt dili, edebiyatı, tarihi, kültürü,sanat, tip ve sosyolojisi ile ilgili akademik çalışan bütün araştırmacı, dilbilimci, edebiyatçı, şair, sosyolog ve sanatçılara temel bir kaynak gibi takdim edildi.

One of the folkloric sections in Kurdish folk literature are prays and curses. Sometimes, when people want to convey their wishes and aims to someone fully they need them. In such cases, only prays and curses explain fully what goes through in the person's heart. In these situations, if prays and curses are not done, the purpose is incomplete.One of our aims to prepare this study is that people preparing precious works in folk literature and especially those preparing books and dictionaries in the field of words of prays and hate benefit from their works as a source. Our second goal is that by considering some radical and old Word in the sentences of prays and hate used among people, we can say that the roats and depths of Kurdısh language and literature date back to countries.Our another goal is that researches collect prays hate phrases, idioms, proverbs, swearword, riddles, puzzles in different regions. So this leads to language and cultural differences among geographical regions. With this study, the experts recognizing the differences and the unith and richness or Kurdısh language are taken to attention.After several points of debut much of the endeavor we wrote down prays and hate phrases lay interweaving with people face to face on the other hand the rest of this endevour we utilite it from the boks, magazines and web sites. No matter where the place we live in is `Serhad` it doesn't mean that it was completed only here. Our endevour was gathered and written down from the regions of Serhad, Amed, Hakkâri, Botan, Behdinan, Soran, Şehrezor, Mahabad, Dersim, Kafkasya and Rojava. This study was assorted in respect of issues and regions, but not by alphabetical order. Nevertheless purview and comments were left for another study. Ultimately we present this study to all academical researchers work as linguists, litterateurs, poets and artists as a basic resource to who Works on Kurdısh language, literature, culture, history and sociology.