Hostayê ribabê miradê kinê û analîza şerê wî yê bi navê osê zerî

Abstract

Kültür ve müzik, toplumların hafıza oluşumlarında iki temel olgudur. Kültür, bir toplumun bütün öğelerini içerisinde barındırır ve bu toplum, mevcut kültür birikimi sayesinde hafızasını kalıcı hale getirir. Müzik ise toplumların kültürünün bir alt hafıza katmanı olarak önemli bir konuma sahip olmakla birlikte çoğunlukla toplumların 'hafıza-özne' görevini de üstlenip bilinçli ya da bilinçsiz, hafızayı kalıcılaştırmada önemli roller oynar. Kürt müziğinde önemli bir yeri olan `Dengbêjlik` de tarihsel taşıyıcı hafıza konumunu üstlenmiş olup, Kürt halkının geçmişinin bütün gündelik, siyasi, tarihi ve sosyolojik öğelerini günümüze taşımıştır.Miradê Kinê, Turabdin bölgesinin ünlü bir dengbêjidir. Bu bölgenin dengbêjleri bir müzik enstrümanı olan rebabı (ribab) kullanmalarıyla diğer dengbêjlerden ayrılırlar. Miradê Kinê, bu enstrümanı ustaca kullanışıyla bilinen en önemli dengbêjdir. Şer, lawik ve dîlok olmak üzere üç temel müzik formunu kullanmış ve stranlarını bu formlarla icra etmiştir. Miradê Kinê'nin `Şerê Osê Zerî` adlı şerinin konusu bir halk hikâyesine dayanmaktadır. Miradê Kinê zaten mevcut olan bu hikayeyi yeniden yorumlayıp şer formunda stranlaştırmıştır. Bu şer onun sanatında icra ettiği formlar arasında folklorik şerlere bir örnektir.Tez çalışmamız giriş ve sonuç kısımlarının yanı sıra üç temel bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümün girişinde müzik sanatı hakkında genel bir bilgi verilmiştir. Müziğin geçmişi, müziğin başlangıcı hakkındaki teoriler, müzik ve folklorik öğelerin ilişkisi ve aynı zamanda müziğin diğer disiplinlerle olan ilişkisi belirtilmiştir. Ardından Kürt müziği hakkında genel bilgi verilmiştir. Kürt sözlü kültürü ve Kürt müzik kültürü arasındaki ilişki ve Kürt müziğinde kullanılan enstrümanlar ve makamlar üzerinde durulmuştur. Bu bölümün sonunda çalışmanın ana unsurlarından olan dengbêjlik geleneği; dengbêjliğin tanımı, geçmişi, Kürt kültürünün gelişimindeki rolü ve başlıca formları açısından ele alınmıştır.İkinci bölümde saha araştırması yöntemiyle Miradê Kinê'nin hayatı araştırılmış ve bu araştırma neticesinde elde edilen verilerle biyografisi oluşturulup yazılmıştır. Halk arasında çoğunlukla yanlış bilinen, yanlış kullanılan ve Miradê Kinê'ye atfedilen Mıtırb, Kurd ve Qereçi kavramları tartışılmıştır. Miradê Kinê'nin toplum içerisinde nasıl nam saldığı, ekonomik durumunun yaşamı ve sanatını nasıl etkilediği, bunun yanı sıra hayatının önemli dönüm noktaları incelenmiştir. Ardından sanatı ve stranlarının özelliklerinin daha iyi anlaşılması açısından Turabdin bölgesinin kültürü ve bu bölgedeki dengêjlik geleneği araştırılmıştır. Şer, lawik, dîlok gibi Miradê Kinê'nin kullandığı formlar yorumlanmıştır. Kaydedilen bantlarının sistematiği etraflıca izah edilip istatistikleri çıkarılmıştır. Rebab enstrümanı, Miradê Kinê'nin bu enstrüman ile olan ilişkisi ve çalış tarzı üzerine araştırma yapılmıştır. Bu bölümün sonunda ise komşu müzik kültürlerinin Miradê Kinê üzerindeki etkisi ile onun Kürt müziği ve Kürt sanatçılarının üzerindeki etkisi anlatılmıştır.Üçüncü bölümde motiflerin yapılandırılması çerçevesinde bir halk hikayesine dayanan Şerê Osê Zerî û Xanê Bedlîsî adlı epik hikayenin, özellikle şer ile bağlantısı olan motifleri üzerinde çalışılmıştır. Şer'in kapsadığı bu motîflerin analiz edilebilmeleri için on bir önemli motif ve bazı çeşitli motifler tespit edilip değerlendirilmiştir. Bu bölümde Şerê Osê Zerî'nin motiflerinin tespit edilmesi, sınıflandırılması ve değerlendirilmesi Stith Thompson'ın Motif Index of Folk Literature (Halk Edebiyatı Motif İndeksi) adlı çalışması temel alınarak yapılmıştır. Ayrıca motiflerle ilintili olarak öne çıkan Kürt halk hikâyelerinin ortak noktaları, Kürt halk hikâyeleri ve destanlarındaki ortak motiflerin örneklendirmeleriyle aktarılmıştır. Sonuç bölümünde ise genel bir değerlendirmeye gidilerek çeşitli tespitlerde bulunulmuştur. Ayrıca tez çalışmamıza katkı sağlayacağından tezin sonuna Miradê Kinê'nin ailesinin seceresi, fotoğrafı, bantlarının sınıflandırılması, bantlarında yer alan stranların fihristi ve folklorik şerlerinden Şerê Osê Zerî'nin deşifrasyonu gibi tarafımızca hazırlanan tablolar ve ekler iliştirilmiştir.

Culture and music are two basic phenomena in memory formation of societies. Culture contains all the elements of a society and this society makes its memory permanent thanks to the existing cultural accumulation. Music, on the other hand, has an important position as a sub-memory layer of the culture of societies, but mostly plays the role of `memory-subject` of societies, consciously or unconsciously, and plays an important role in making memory permanent. `Dengbêj`, which has an important place in Kurdish music, has assumed the position of historical carrier memory and carried all the daily, political, historical and sociological elements of the Kurdish people's past to the present day.Miradê Kinê is a famous dengbêj (folk poet) of the Tur Abdin region. The dengbêj of this region are distinguished from other dengbêj by using ribb, which is a musical instrument. Miradê Kinê is the most important dengbêj known for its ingenious use of this instrument. He used three basic forms of music: Şer, lawik and dîlok and performed his stran with these forms. The subject of Miradê Kinê's `Şerê Osê Zerî'` is based on a folk story. Miradê Kinê reinterpreted this already existing story and stranised it in the form of şer (epic narration). This şer is an example of folkloric şer among the forms he performs in his art.In addition to the introduction and conclusion, our thesis consists of three main sections. At the entrance of the first chapter, a general information about the art of music is given. The history of music, theories about the beginning of music, the relationship between music and folkloric elements, as well as the relationship of music with other disciplines were mentioned. Then, general information about Kurdish music was given. The relationship between Kurdish oral culture and Kurdish music culture and instruments and modes used in Kurdish music were emphasised. At the end of this chapter, the tradition of dengbêj, which is one of the main elements of the study, the definition of dengbêj were discussed in terms of its past, its role in the development of Kurdish culture and its main forms.In the second part, a biography of Miradê Kinê was written with field research. The concepts of Mıtırb, Kurd and Qereçi, which are often misunderstood among the people, misused and attributed to Miradê Kinê were discussed. How Miradê Kinê is known in society, how economic situation affected his life and art, as well as important milestones of his life were examined. Then the culture of Tur Abdin region and the tradition of equilibrium in this region were investigated in order to better understand the characteristics of his art and his stran. The forms used by Miradê Kinê like Şer, lawik, dîlok were interpreted. The systematics of the recorded bands were explained in detail and their statistics were extracted. Rebab instrument, Miradê Kinê''s relationship with this instrument and the way it plays were investigated. At the end of this chapter, the influence of neighbouring music cultures on Miradê Kinê and its influence on Kurdish music and Kurdish artists were explained.In the third section, the motifs of Şerê Osê Zerî û Xanê Bedlîsî, which is based on a folk story within the framework of the structuring of motifs, were studied especially on the motifs that are connected with şer. Eleven important motifs and some various motifs were identified and evaluated in order to analyse these motifs. In this section, the determination, classification and evaluation of the motifs of Şerê Osê Zerî were based on Stith Thompson's Motif Index of Folk Literature. In addition, the common points of Kurdish folk stories, which are prominent in relation to motifs, were conveyed with examples of common motifs in Kurdish folk stories and epics.In the conclusion section, a general evaluation was made and various determinations were made. In addition to this, the tables and annexes prepared by us such as the genealogy of Miradê Kinê's family, the classification of their bands, the index of the stran and the folkloric sherds of the stran included in the bands were attached to the end of the thesis.