Mewlûdname`ya Mela Huseynê Bateyî: Bandora wê ya liser ziman, çand û wêjeya Kurdî

Abstract

Molla Hüseyin Bateyi, aslen Hakkari'nin Bate köyündendir ve Beteyi, edebi mahlasını da buradan elde etmiştir. Bateyi, Klasik Kürt Edebiyat'ının en önemli şairlerindendir. Gerçek adı, doğumu ve yaşadığı yüzyıl hakkında araştırmacılar farklı sonuçlara varmışlardır. Bu çalışmaya göre; Bateyi'nin gerçek adı Mela Huseynê Bateyî'dir ve Bateyi, XVIII. yüzyılda, yaklaşık 1750 civarında yaşamıştır.Bateyi, Kürt Edebiyatı'nda ilk Kürtçe Mevlid'i yazan bir şair ve alimdir. Bateyi Mevlid'te, Hz. Muhammed'in Nuru'nun yaratılışını, doğumu ve çocukluğunu mucizevî, edebi ve manzum bir şekilde yazıya dökerek paha biçilmez ve kendisini aşılmaz bir Mevlid'i Nebi eserini Kürd Edebiyatı'na kazandırmakla, Mevlid alanında Bateyi Ekolü'nün oluşmasna vesile olmuştur. Bateyi hakkında, şimdiye kadar yapılan çalışmalar, Bateyi'nin gerçek edebi değerini ortaya koymakta eksik kalmıştır. Şimdiye kadar tespit ettiğimiz, akademik düzeyde, sedece iki tane yüksek lisans tezi yazılmıştır. Birincisi Zafer İlhan, Bateyi'nin Mevlüdü üzerine; `Mewlûda Mela Huseynê Bateyî (Metn û Lêkolîn)` ismi ile 2014 yılında Mardin Artuklu Üniversitesi Kürt Dili ve Edebiyatı bölümüne sunmuştur. İkincisi, Hayder M. Othman, `Di Helbestên Melayê Bateyî Da Binyada Hizr û Rûxsarê` adlı çalışmadır, 2016 yılında Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Kürt Dili ve Edebiyatı bölümüne sunmuştur.Fakat şimdiye kadar, Bateyi'nin edebi kişiliği üzerine ve Bateyi'nin okuyucularını bu kadar kendisine hayran bırakmasının sebepleri üzerine ciddi her hangi bir araştırma yapılmamış. Bateyi'nin asıl Kürtçe kelime ve deyimlerini korumada ne kadar hizmetler vermiştir? Mevlid ile Kürd kültürüne, Kürt Edebiyatı'na ve Kürt Dili'ne ne kadar etkide bulunmuştur? gibi sorular şimdiye kadar yanıtsız kalmıştır.

Mollah Huseyn Bateyî is from Batê village and he has taken his pen name from there. Today, Batê village is administratively in Beytüşşebab where depends on the town of Sirnak. Bateyî is one of the most important poet of Classical Kurdish Literature. Researchers have different results about his real name, birth and lived a century. Bateyî is the owner of the literary works personality. He is the first mewlûd writer poet in Kurdish literature. The Mewlûd which was written by poet in accordance with mewlûd writting tradition, it has written with shape of poetry masnavi. In addition, there are verses praising about Allah and Muhammed in this book such as Muhammad's birth and his childhood have been explained in a miraculous way. His poems which scattered in different places, was collected in recent years by precious researchers. Some of these poems in terms of contents are munacaat, some of them are naat, and some of them are also human love themed poems.Batê has not got a certain divan of poems, but he wrote many greatful poems which are known by heart among people. Some of his poems are being song by singers and dengbêj. Many writers and researchers who are interested in the history of Kurdish literature have written about Melayê Batê, but their studies are restricted to his biography, his life, death, and they have collected only some of his poems. Until now there is not a scientific study about his poetry. As Batê is a classical poet of Kurdish; he often used words from Arabic, Persian and Turkish languages. For this reason we added a dictionary in the final section in order to make Melayê Batê's poems more understandable for readers.