Sâmiha Ayverdi`nin kurgu evreninde insanın içsel gelişimi ve dönüşümü

Abstract

Türk kültür, edebiyat ve düşünce hayatında önemli bir yeri olan Sâmiha Ayverdi'nin (1905-1993) Aşk Budur (1938), Batmayan Gün (1939), Ateş Ağacı (1941), Yaşayan Ölü (1942), İnsan ve Şeytan (1942), Son Menzil (1943), Yolcu Nereye Gidiyorsun (1944), Mesihpaşa İmamı (1948) adlı romanlarında insanın içsel gelişimi anlatılmaktadır. Ayverdi'nin romanlarında insanın kendini bulması, varlığının farkına varması ve mükemmel insan olma yolculuğu gözler önüne serilmektedir. Bu yolculuğun her bir basamağında insanın olgunlaşması ve bir sonraki basamağa geçmesi gerekmektedir. Jung'un mükemmel olmaktan çok insanın kişiliğinde bulunan olumlu, olumsuz her yönü kabullenmiş insan olma savı, bireyleşmenin temelini oluşturmakta ve bu ruhsal gelişim yolculuğu bir tekâmül süreci olarak görülmektedir. Bu yolculukta insanın kişiliğinin karanlıkta kalan yönleriyle yüzleşmesi gerekmektedir. Bu gelişim ve dönüşüm yolculuğu sûfîlere göre de pek çok tehlike içerdiğinden bilge bir rehbere ihtiyaç duyulmaktadır. Ayverdi'nin romanlarında; hayatının bütün mesaisini ahlak sağlamlığı üzerine kuran, olgun ve kâmil bir yol göstericiden söz etmesi, olgunlaşma aşamalarından biri olarak görülmektedir. Romanlarda varlığın başını ve sonunu oluşturan aşk, insanın tekâmülünün diğer bir basamağını oluşturmaktadır. Ayverdi'ye göre insanın kendini bilmesi, kendi varlığının farkına varması, `tekâmül ölümdedir` , diyerek ruhsal açıdan ölüm ve dirilişi anlatması olgunlaşmanın diğer bir yönünü ortaya koymaktadır. Varoluşun özünü anlamaya ve anlamlandırmaya yönelik bir girişim olarak görülen benötesi psikolojide ruhsal durum ve olgunlaşma aşamalarından özdeşleşmenin önemi üzerinde durulmaktadır. Tasavvufî terminolojiye göre Allah'ın varlığında ya da Allah'ı bulmada yok olma anlamı taşıyan fenânın da çeşitli mertebeleri bulunmaktadır. Romanlarda Allah'ın sıfatlarını kuşanma, her şeyde Allah'ı görmeye çalışma ve Allah'ın varlığında yok olma boyutu olarak gözlemlenen fenâ da tekâmülün bir üst boyutunu oluşturmaktadır.

Sâmiha Ayverdi (1905-1993) who has a significant place in Turkish culture, literature and thought has novels as Aşk Budur (1938), Batmayan Gün (1939), Ateş Ağacı (1941), Yaşayan Ölü (1942), İnsan ve Şeytan (1942), Son Menzil (1943), Yolcu Nereye Gidiyorsun (1944), Mesihpaşa İmamı (1948) that narrates inner development of human beings. In Ayverdi's novels, finding a human being's himself/herself, realising a human being's existance and the journey to be an excellent human being is exhibited. It is necessary for a human being to be matured at each stage of the journey and then progress to the next stage. The claim of accepting each feature positive or negative i a human being's personality other than being excellent forms the basis of individuation and considers this spiritual progress journey as a maturization process. In this journey a human being needs to face the features of his/her personality in the dark. Since this journey of progress and change include a lot of danger according to the sûfî's a wise man (scholar) necessitates as a guide. Ayverdi, describes a guide who establishes all his time for a safe ethics, mature and experienced is seen as a stage for being mature. Love which is the beginning and the end of existance in the novels forms the other stage of human progress. A human being knowing himself/herself, realizing his/her self existance, describing death and resurrection spiritually as `progress is in death` puts forward the other side of maturization. The significance of identification among spiritual condition and maturization stages in transpersonal psychology seen as a study to understand and explain the essence of existance. According to mystic terminology the term `fena` meaning extinction in the existance of Allah or being extinct on the way to Allah has various stages as well. The term `fenâ` observed in the novels with a dimension as girding on the attributions of Allah, trying to see Allah on every thing and being extinct in the existance of Allah forms an upper dimension of progression.