Hastane performansının çok kriterli karar verme yöntemleri ile değerlendirilmesi

Abstract

Sağlık sektörü kaynakların etkin ve verimli kullanılması gereken en önemlialandır. Türkiye'de sağlık hizmeti sunumunda Sağlık Bakanlığı'na bağlı hastaneler enbüyük paya sahiptir. Bu nedenle kamu hastanelerinde performans ölçümünün yapılması,verimsizlik nedenlerinin tespit edilmesi, kaynakların etkin kullanımı önem arzetmektedir.Bu araştırmanın amacı, Akdeniz Bölgesi'nde yer alan Sağlık Bakanlığı'na bağlıhastanelerin göreli teknik etkinlik düzeylerini parametrik ve parametrik olmayan çokkriterli performans yöntemleri ile değerlendirilmektedir.Araştırmanın evreni Akdeniz Bölgesi'nde yer alan A-B-C hizmet rol grubundayer alan 47 hastaneden oluşmaktadır. Bu araştırmada girdi değişkeni olarak yatak sayısı,hekim sayısı ve hemşire sayısı çıktı değişkeni olarak ise ağırlıklı ameliyat sayısı, muayenesayısı, yatan hasta sayısı, yatak doluluk oranı, ortalama yatış günü ve yatak devir hızıbelirlenmiştir. Hastanelerin etkinlik ölçümünde girdi yönelimli BCC ve CCR modelleriile veri zarflama analizi (VZA) yapılmıştır. VZA içerisinde etkin olan hastanelerin kendiaralarındaki üstünlük sıralaması süper etkinlik analizi ve etkinlik ölçümüne zaman boyutuilave edilerek hastanelerin 2016-2017 yılı etkinliklerinde değişim olup olmadığının tespitedilmesi amacıyla malmquist toplam faktör verimlilik endeksi (MTFVE) analiziyapılmıştır. Araştırmada uzman kişilerin görüşleri de dâhil edilerek bütünleşik (hibrit)veri zarflama analitik hiyerarşi prosesi (VZAHP) yöntemi ile hastanelerin etkinlikskorları yeniden tespit edilerek VZA yöntemi ile karşılaştırılmıştır. Araştırmadahastanelerin performans düzeyi ideal çözüm yakınlığına dayalı sıralama tekniği olanTOPSIS yöntemi ile tespit edilmiştir. Hastane etkinlik sonuçları ile girdi/çıktıdeğişkenleri arasındaki ilişkiliyi tespit etmek için regresyon analizi yapılmıştır.Araştırma bulgularına bakıldığında göre hastanelerin etkinlik ortalaması CCRmodeline göre 0.898, BCC modeline göre ise 0.943, ölçek etkinliği ise 0.954 olarak tespitedilmiştir. Süper etkinlik analizinde hastanelerin etkinlik skorları ortalaması sırasıyla 1.240,0.937, 0.771 olarak yüksek, orta ve düşük düzey skora sahip olduğu belirlenmiştir. 2016 ve2017 yılları arasındaki hastanelerin teknik etkinlik değişimi değeri 1.163, saf etkinliktekideğişme 1.064, ölçek etkililiğindeki değişme 1.093 olarak tespit edilmiş olup teknolojikdeğişim ve toplam faktör verimlilikleri arasında değişim olmadığı (0.000) saptanmıştır.VZAHP yönteminde hastanelerin ortalama etkinlik skoru ortalaması CCR modelinde0.747, BCC modelinde 0.857 ve ölçek etkinliği ise 0.875 olarak belirlenmiştir. TOPSISyöntemi ile elde edilen sıralamalara göre H1 kodlu hastane 0.848 puan ile en iyiperformansa sahip hastane olarak tespit edilmiştir. Hastane etkinlik sonuçları ilegirdi/çıktı değişkenleri arasında ilişkiliyi tespit etmek için yapılan regresyon analizisonucu R2 değeri 0,407 olarak saptanmıştır. Hastane rol grupları ile etkinlikleri arasındailişkinin istatistiksel olarak anlamlı (p<0.05) olduğu, farklılığın ise A ve C grubuhastanelerinden kaynaklandığı tespit edilmiştir.Sonuç olarak hastanelerin etkin olabilmesi için girdilerini oluşturan; yatak sayısını%4.33, hekim sayısını %3.14, hemşire sayısını %4.85 azaltmalı veya çıktılarını oluşturan;muayene sayısını %1.64, ameliyat sayısını %1.18, yatan hasta sayısını %5.29, yatak devirhızını %37 ve yatak doluluk oranını ise %17.39 artırmalıdır. Yine çıktı değişkeni olanortalama kalış gününü %25.16 oranında azaltmalıdır. Bu sonuca göre araştırmaya dahiledilen hastaneler için en yüksek potansiyel iyileştirmenin yatak performansdeğişkenlerinde yapılması önerilmektedir. Türkiye'de gerçekleştirilen araştırmalardagenellikle hastanelerin etkinlik seviyesinin sadece ağırlıksız VZA yöntemi ilebelirlenmesine yönelik araştırmalar yapıldığı bilinmektedir. Bu durum hastaneleringerçek etkinliğini saptamada bazı sorunlara neden olabilmektedir. Bu bağlamda özelliklesağlık plan ve politika belirleyicileri, hastane yöneticileri ve bu alanda araştırma yapanakademisyenlerin hastanelerin performans düzeylerini parametrik ve parametrik olmayançok kriterli performans yöntemleri ile ölçmesi tavsiye edilmektedir.

Health sector is the most important area where resources should be used effectively and efficiently. In Turkey, the Ministry of Health hospitals in the health service has the largest share. For this reason, performance measurement in public hospitals, determining the reasons for inefficiency, efficient use of resources are important.The aim of this study is to measure relative technical efficiency levels of the public hospitals under the Ministry of Health in the Mediterranean Region using parametric and non-parametric multivariate performance methods.The study population consists of 47 the public hospitals that have service roles of either group A, B and C in the Mediterranean Region. In the study, input variables are numbers of patient beds, medical doctors and nurses, whereas output variables are weighted number of operations, number of medical examinations, number of inpatients, bed occupancy rate, mean duration of hospital stay and rate of bed turnover. Efficiency of hospitals were assessed by data envelopment analysis (DEA) using input-oriented Banker, Charnes and Cooper (BCC), and Charnes, Cooper and Rhodes (CCR) models. In order to perform super efficiency analysis for comparative ranking of hospitals deemed efficient by DEA, and to determine whether efficiency of hospitals changed between 2016 and 2017 by including the time factor in efficiency assessment, malmquist total factor productivity index (MTFPI) analysis was applied. In the study, efficiency scores of the hospitals were re-evaluated by incorporating expert opinions and using the hybrid data envelopment analytic hierarchy process (DEAHP) method, and these were compared with the results obtained with the DEA method. The technique for order preference by similarity to ideal solution (TOPSIS) was utilised in the study to determine performance levels of the hospitals. Regression analysis was performed to assess the relation between hospital efficiency levels and input/output variables.The results of the study indicate that the mean efficiency level of the hospitals was 0.898 according to the CCR model and 0.943 according to the BCC model, whereas the scale efficiency was found to be 0.954. Super efficiency analysis showed that the mean efficiency scores of the hospitals were 1.240, 0.937 and 0.771, respectively corresponding to high, medium and low level scores. Between 2016 and 2017, technical efficiency variance value of the hospitals was 1.163, pure rate variance was 1.064 and scale efficiency variance was 1.093, meanwhile no variance (0.000) was observed in technological and total factor productivity. Using the DEAHP method, mean efficiency score of the hospitals was found to be 0.747 in the CCR model and 0.857 in the BCC model, while scale efficiency was 0.875. According to rankings obtained using the TOPSIS method, the hospital titled H1 displayed the best performance with a score of 0.848. Regression analysis of the relation between hospital efficiency levels and input/output variables revealed an R2 value of 0.407. The relation between hospital service role groups and hospital efficiency was found to be statistically significant (p<0.05), and this variance stemmed from hospitals with service role groups of A and C.In conclusion, to be efficient, the hospitals should decrease among input variables the number of beds by 4.33%, the number of medical doctors by 3.14%, the number of nurses by 4.85% or increase among output variables the number of medical examinations by 1.64%, the number of operations by 1.18%, the number of inpatients by 5.29%, bed turnover rate by 37.00% and bed occupancy rate by 17.39%. Again, the output variable should decrease the mean duration of hospital stay by 25.16%, According to these findings, it is advisable that the hospitals studied direct most potential improvement at performance variables of patient beds. Efficiency levels of hospitals are usually determined in studies conducted in Turkey using only unweighted DEA methods. This can cause problems while trying to ascertain actual efficiency levels of hospitals. In this context, it is recommended that especially makers of health plan and policies, hospital managers and academics studying in this field determine hospital performance levels by using parametric and non-parametric multivariate performance methods.