Avrupa ve Asya ülkeleri sağlık sistemi performansının parametrik olmayan yöntemler ile analizi

Abstract

Günümüzde pek çok ülke daha iyi sağlık çıktılarının elde edilebilmesi için güçlü sağlık sistemlerine ihtiyaç duymaktadır. Bu durum ülkelerin sağlık sistemi performansının ölçümünü zorunlu kılmaktadır. Bu araştırmanın amacı; Avrupa ve Asya ülkeleri sağlık sistemi performansını parametrik olmayan verimlilik yöntemleri ile analiz etmektir. Araştırmanın evrenini Avrupa ve Asya bölgelerinde yer alan ülkeler oluşturmaktadır. Araştırmada 5 girdi (yatak sayısı, hekim sayısı, hemşire sayısı, kişi başına düşen sağlık harcaması, Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla'dan sağlığa ayrılan pay) ve 2 çıktı (bebek ölümleri ve doğumda beklenen sağlıklı yaşam yılı) değişkeni kullanılmıştır. Avrupa ve Asya ülkelerinin 2008, 2012 ve 2016 yılları girdi ve çıktı değişkenlerine ait veriler çeşitli veri tabanlarından elde edilmiştir. Araştırmada; ülkelerin sağlık sistemlerinin teknik verimliliğini ölçmek için Veri Zarflama Analizi (VZA), ülkelerin verimliliklerinin zaman içerisindeki değişimini görebilmek için Malmquist Toplam Faktör Verimliliği Endeksi (MTFVE), VZA sonucunda verimli bulunan ülkelerin kendi aralarında üstünlük sıralaması yapılabilmesi için de süper etkinlik yaklaşımı kullanılmıştır. Ayrıca ülkelerin etkinlik skorlarına göre sınıflandırabilmesi için kümeleme analizi uygulanmıştır.VZA sonuçlarına göre Avrupa ülkelerinin 2016 yılı ortalama teknik, tahsis ve ölçek verimlilik skorları sırasıyla 0,875, 0,918, 0,952 olarak tespit edilmiştir. Asya ülkelerinin ise 2016 yılı ortalama teknik, tahsis ve ölçek verimlilik skorları sırasıyla 0,764, 0,834, 0,921 olarak saptanmıştır. Süper etkinlik analiz sonuçlarına göre, Avrupa'da 16 ülkenin süper etkin olduğu ve ortalama skorlarının da 1,253; Asya ülkelerinde ise 12'sinin süper etkin olduğu ve ortalama değerlerinin de 1,578 olduğu saptanmıştır. Avrupa ülkelerinin MTFVE sonuçlarına göre, toplam faktör verimliliğinin %0,2 arttığı bu artışın da teknolojik değişimde yaşanan %4,3 oranındaki ilerlemeden kaynakladığı saptanmıştır. Asya ülkeleri ise toplam faktör verimliliğinin negatif yönde değiştiği görülmüş ve bunun nedeninin ise teknolojik değişimde yaşanan %5,9 oranındaki gerilemeden kaynaklandığı tespit edilmiştir. Kümeleme analizi sonuçlarına göre ise; Avrupa'nın beş, Asya'nın da dört kümeden oluştuğu görülmektedir. Türkiye, Avrupa ülkeleri sınıflandırmasında birinci kümede, Asya ülkeleri sınıflandırmasında da üçüncü kümede yer almıştır.Sonuç olarak; Türkiye Avrupa ülkeleri içerisinde VZA'ya göre tam verimlilik skoruna sahip olurken, Asya ülkeleri içerisinde 0,628 skoru ile verimsiz olduğu tespit edilmiştir. Avrupa ülkelerinden verimsiz bulunan ülkeler için sunulan potansiyel iyileştirmeler incelendiğinde ülkelerin; yatak sayısını %22,51, hekim sayısını %18,77, hemşire sayısını %23,87, kişi başına yapılan sağlık harcamasını %18,30, GSYİH'den sağlığa ayrılan payın da %15,80'inin azaltılması gerekmektedir. Çıktı değişkenlerinden bebek ölümlerinin de %0,74 oranında düşürülmesi gerekmektedir. Asya ülkelerinde ise verimsiz olan ülkelerin; yatak sayısını %19,47, hekim sayısını %21,67, hemşire sayısını %21,47, kişi başına yapılan sağlık harcamasını %17,21, GSYİH'den sağlığa ayrılan payın da %14,36 oranında azaltılması gerekmektedir. Çıktı değişkenlerinden bebek ölümlerinin %3,41 oranında düşürülmesi ve doğumda beklenen sağlıklı yaşam süresinin de %2,41 oranında artırılması durumunda Asya ülkelerinin sağlık sistemlerinde tam verimlilik yaşanabilecektir. Ülkelerin sağlık sistemlerinde verimliliklerini iyileştirebilmeleri için verimsizliğe neden olan faktörlerin tespit edilerek bu hususta çeşitli çalışmalar yapmaları önerilebilir.

Nowadays, many countries need strong health systems to achieve better health outcomes. This situation requires the measurement of countries' health system performance. The aim of this research is; European and Asian countries' health system performance is analyzed with non-parametric productivity methods. Countries in Europe and Asia were selected for population in the study. In the study, 5 inputs (number of beds, number of physicians, number of nurses, health expenditure per capita, share of health from Gross Domestic Product) and 2 outputs (infant deaths and expected years of healthy life at birth) were used. Data of input and output variables of European and Asian countries in 2008, 2012 and 2016 were obtained from various databases. In the study; Data Envelopment Analysis (DEA) was used to measure the technical efficiency of the health systems of the countries, and Malmquist Total Factor Productivity Index (MTFPI) was used to see the change in the efficiency of the countries over time, and the super efficiency approach was used for the ranking of the productive countries among themselves. In addition, clustering analysis was applied in order to classify Asian and European countries according to their similarities.According to DEA results, average 2016 technical, allocation and scale theory scores across Europe are 0,875, 0,918, 0,951. The average technical, allocation and scale efficiency scores of Asian countries in 2016 were 0,764, 0,834 and 0,921, respectively. According to the results of the super efficiency analysis, 16 countries in Europe were super-efficient and their average scores were 1,253; In Asian countries, 12 were found to be super effective and average values were 1,578. According to the MTFVE results of European countries, total factor productivity increased by 0,2% and this increase was due to 4,3% progress in technological change. As for Asian countries, total factor productivity was negatively affected and the reason for this was caused by the 5.9% decline in technological change. According to the results of clustering analysis; Europe has five clusters and Asia has four clusters. Turkey, in the first cluster in the classification of European countries, Asian countries took part in the third cluster in the classification.As a result; According to the DEA Turkey while having the full efficiency in the European countries themselves, which is inefficient with 0,6277 in Asian countries themselves have been identified. When the potential improvements offered for inefficient countries from European countries are examined; the number of beds should be reduced by 22,51%, the number of physicians by 18,77%, the number of nurses by 23,87%, per capita health expenditure by 18,30%, and the share of GDP allocated to health by 15,80%. Among the output variables, infant mortality should be reduced by 0,74%. Inefficient countries in Asian countries; the number of beds should be reduced by 19,47%, the number of physicians by 21,67%, the number of nurses by 21,47%, per capita health expenditure by 17,21%, and the share of GDP from health by 14,36%. If the infant mortality, which is one of the output variables, is reduced by 3,41% and the expected life expectancy at birth is increased by 2,41%, full efficiency can be experienced in the health systems of Asian countries. In order for countries to improve their efficiency in health systems, it can be suggested that the factors causing inefficiency can be identified and carry out various studies in this regard.