Molla Halil es-Si`irdî`nin Basîretu`l-Kulûb fî Kelâmi Allâmi`l-Ğuyûb adlı tefsîrinin tahkik ve tahlili (Bakara-İsra)

Abstract

Molla Halil es-Si'irdî, 1750-1843 yılları arasında yaşamış bir âlimdir. Osmanlı Devleti'nin şark bölgesindeki çeşitli medreselerde eğitimini tamamlamış, akabinde aynı bölgede uzun yıllar ders verip onlarca âlim yetiştirmiştir. Ayrıca İslâmî ilimler alanında kırk civarında eser telif etmiştir. Gerek yetiştirmiş olduğu âlimler gerekse de yazmış olduğu eseler, onun önemli bir ilmî şahsiyet olduğuna şahitlik etmektedir. Molla Halil'in eserleri arasında iki tefsir kitabı bulunmaktadır. Biri nisbeten kısa ve tam, diğeri ise daha tafsilatlı; fakat eksiktir. Basîretu'l-kulûb fî kelâmi Allâmi'l-ğuyûb adını taşıyan iki tefsir arasında diğer bazı farklılıklar varsa da en bariz farklılık, uzunluk ve kısalıktır. Tezimiz kapsamında Bakara - İsra kısmını tahkik ve tahlil edeceğimiz tam ve kısa olanıdır. Bu eserinde müellif, temel kaynak olarak Beydavî Tefsiri'ni kullanmıştır. Kendi ifadesiyle müellifin gayesi, Beydavî Tefsiri'ni özetleyip kolaylaştırmaktır. Bununla birlikte Molla Halil, Beydavî Tefsiri'ni sadece özetlemekle kalmamış, en meşhur haşiyelerinden Haşiyetu Şeyhzâde ala'l-Beydavî ile Haşiyetu Isamıddin ala'l-Beydavî'den de alıntılar yapmıştır. Müellifin yararlandığı diğer bir kaynak ise Celâleyn tefsiridir. Dolayısıyla Basîretu'l-kulûb, salt bir Beydavî Tefsiri telhisi olmyıp adı geçen bu dört eserden yapılan nakillerin farklı bir ifade ve düzenle bir araya getirilimesinden oluşturulmuş özgün bir tefsirdir. Bakara Sûresi ile başlayıp Fâtiha Sûresi ile biten eserin dili, sade ve özdür. Âyetler ve tefsir, aynı metin akışı içerisinde verilmiştir. Eserde yoğun lügavî-belağî tahliller yapılmıştır. Bununla birlikte, yeri geldikçe fıkhî ve kelâmî konulara da değinilmiştir. Ne var ki eserin uzamaması için tafsilat, ilgili kaynaklara havale edilmiştir. Dirâyet metodu ile yazılmış olan eserde başta Hadis olmak üzere çeşitli rivâyetler kullanılmıştır. Nadiren sıhhatine işaret edilse de rivâyetler Hadis Usulü'ne göre kritiğe tabi tutulmamıştır. Eserde yer yer İsrailiyât türü bilgilere de rastlanmaktadır. İşarî/tasavvufî yorumlar ise nadirdir.

Molla Halil al-Siirdi is a scholar who lived between 1750 and 1843. He completed his education at various medreses in the eastern part of the Ottoman State. Then he taught them there and raised dozens of scholars. He has also written about forty works in the field of Islamic sciences. The scholars who are educated, and the writings they have written, bear witness that he is an important scholar. Among his works are two books of tafseer. One is relatively short and the other is more detailed; but it is embroiled. Although there are some other differences between the two interpretations bearing the name of Baseeratu'l-Kulûb fî Kalaami Allaami'l-Ghoyoub, the most obvious difference is the length and the shortness. We will thoroughly examine and analyze the Bakara-Isra part within the scope of our thesis; but it is the short one. In this work, the author used Tafseer al-Beydavî as the main source. It is to summarize and facilitate it. Molla Halil does not just summarize Tafseer al-Baydavî, but he also made quotes from his most famous poets, Hashiyet Sheykhzaade ala'l-Baydavî and another haşiyesi Hashiyet Isamıddin ala'l-Baydavî. Another source that the author uses is Tafseer al-Jalalyen. Basîretu'l-kulub was formed by bringing together a different expression and order from the four works mentioned above. Beginning with the sura of al-Bakara and ending with the sura of al-Fatiha, the language of the work is simple and self-correcting. The verses and the commentary are given in the same text flow. Linguistic-belagî analyzes have been made; but sometimes references to fiqh and theological issues have been referred to the relevant resource. In the work written by means of dirâyet method, various reports including Hadith were also used. Although it is rarely pointed out to his well-being, the narrations have not been subject to criticism according to the Hadith Method. There is some isra'iliyyat knowledge in the work. Ishari / mystical interpretations are rare.