Klasik Dönem Ege dünyasında serpens (yılan) figürü

Abstract

Bu çalışmada serpens/yılan arkeolojik bir figür ve bir kült öznesi olarak tarihsel akış içinde sembolik ve kavramsal açılardan ele alınmıştır. Öncelikle Mezopotamya ve Hitit gibi medeniyetlerindeki mitoslara ve arkeolojik bulgulara değinilmiş daha sonra, klasik dönemde özellikle Ege dünyasına ait kült geleneğinde serpens olgusu arkeolojik veriler, mitoslar ve yazılı kaynaklar doğrultusunda incelenmiştir.Yılan, bazı toplumlarda kötülüğün simgesi, bazı toplumlarda ise şifa olabilen özellikleriyle tanrısal bir hayvan olarak belirmiştir. Yılan, Sümerlerden Hititlere; çeşitli öykülere konu olmuş, ayrıca Anadolu, Yunan ve Roma gibi birçok farklı antik toplumda mitolojinin önde gelen figürleri arasında yerini almıştır. Neolitik dönemden itibaren en çok kullanılan sembollerden biri olan yılan, Önasya kültürlerinde tanrı, tanrıça ve hükümdarlarla ilişkilendirilmiş, Antik Yunan'da ise sağlıkla özdeşleştirilmiş, başta Asklepios olmak üzere Olympos tanrılarının da içinde olduğu, Zeus gibi, çok sayıda tanrı ve kahramanın atribütü şeklinde betimlemelerde kullanılmıştır. Yılan figürünün anlamı ve niteliği ilişkili olduğu ilah ya da kahramanın özelliğine göre farklılık yansıtır. Bu anlamda temsil ettiği figüre bağlı olarak ölüm, güç, şiddet, bolluk bereket ya da sağaltıcı (iyileştirici) nitelikleri ile karşımıza çıkar. Yılanın, antik dönemde farklı inanışlar çerçevesinde değişen anlamları ve sembolleri arkeolojik ikonografide zenginleşen bir malzeme ve çözümleme alanına olanak sağlamıştır. Bu bağlamda ölümsüzlük, şifa, koruyuculuk, korkutuculuk, iyilik-kötülük ve öteki dünya kavramları ile sembolik bir ilişki içinde algılanan serpens'in en az insanlık tarihi kadar eski olan varoluş sürecinde, her çeşit arkeolojik malzemedeki betimlemeleri bu çalışmada ele alınmıştır.

In this study, the serpent is discussed as an archaeological figure and a cult subject from symbolic and conceptual angles in the historical flow. The study initially examines the myths and archaeological findings of civilizations such as Mesopotamia and Hittite and then serpent phenomenon in the classical period, especially in the cult tradition belonging to the Aegean world, in terms of archaeological data, myths and written sources.The serpent, in some societies, has appeared as the symbol of evil, while in some as a divine animal for its power of healing. The serpent is the subject of various stories from Hittites to Sumerian and is also one of the leading figures of mythology in many different ancient societies such as Anatolia, Greece and Rome. The serpent, one of the most used symbols since the Neolithic period, has been associated with gods, goddesses and rulers in the cultures of the Asia Minor, and with health in the Ancient Greece. Besides, Asclepius in particular and Zeus and other Olympus gods and many other gods and heroes have been symbolized with it. The meaning and quality of the serpent figure is related to the god or the characteristic of the hero. In this sense, depending on the form represented, it appears with qualities as death, power, violence, abundance or healing. The changing meanings and symbols of the serpent in the ancient history in the context of different beliefs have allowed for an enriched field of material and analysis in the archaeological iconography. In this context, the serpent, which is perceived in a symbolic relation with the concepts of immortality, healing, protection, frightening, good-evil and other world, in its process of existence being at least as old as human history, is discussed in this study with all kinds of representations in archaeological materials.