Cumhuriyet Dönemi devlet üretme çiftlikleri ve faaliyetleri (1950-1985)

Abstract

Tarihin başlangıcından beri birçok medeniyet ve imparatorluğa ev sahipliği yapan Anadolu topraklarında tarım her gelen medeniyet ve her kurulan imparatorluk için vaz geçilmez bir unsur olmuştur. Bu topraklarda kurulan her devlet kendi dönemlerine uygun tarımsal politikalar gütmüş ve toprak mülkiyetini kendine göre şekillendirmiştir. Selçuklulardan devir aldığı Anadolu topraklarını kendi sistematiğinde yoğuran Osmanlı Devleti tarımsal alanı ordu ihtiyaçlarına göre şekillendirerek Tımar sistemi denilen ve özünde hem toprak vergisini toplamak hem de ordu ihtiyacı olan askeri kuvvetin karşılanması amaçlanmıştır. Tımar sistemi üretici kesimde sermaye birikimini engellediği gibi pazar oluşumunu ortadan kaldırmış ve zamanla yerini iltizam usulüne bırakmıştır. Toprak gelirini satın alan mültezimler kendilerine çalışan şahıslar vasıtasıyla tamamıyla bir rant oluşumuna dönüşmüş ve üretici konumundaki çiftçi daha çok ezilmiştir. 1858 Arazi Kanunnamesiyle özel mülkiyet fikri ortaya çıkmış ise arkasından Birinci Dünya Savaşı ve hemen onun arkasından gelen 1929 Dünya Ekonomik Buhranı zaten mevcut sistemden kaynaklı olarak kötü durumda olan ziraat kesimini daha da kötü senaryolara sevk etmiştir. Yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti Devleti yetkilileri ilk iş olarak devlet gelirlerinin %25'ine yakın bölümünü oluşturan Aşar vergisini kaldırması ziraat kesimini bir nebze rahatlatmıştır. Yetkililer özellikle devlet ekonomisinin ana lokomotifinin tarım olduğunu ve bu alana yapılacak doğru yatırımlar ile ülkenin ihya olacağını fark etmiş ve 12.02.1937 tarih ve 3130 sayılı kanunla ziraat aletleri ziraat makineleri ve vasıtaları ile zirai ilaç satın alınarak önderlik yapmak, çiftçinin zirai faaliyetlerine yardım yapmakla görev ifasına başlayan ve 1940 yılında boş hazine arazisi üzerine devlet çiftlikleri meydana getirerek zirai üretimi arttırmak ve memleketin ürün ihtiyacını karşılamak amacıyla kurulan Zirai Kombinalar İdaresi'ni kurmuşlardır. Zirai Kombinalar 1930-1940 yılına kadarki devrede tamamen çiftçilerin hizmetine yönelmiş ve dış ülkelerden getirilen çok sayıda ve modern makinalarla hububat üretiminin, tarımsal mekanizasyon ve teknik tarım metotlarının memleket geneline yayılmasına gayret etmiştir. 2. Dünya Savaşı nedeniyle ülkemizde yiyecek maddeleri temininde hissedilir derecede zorluklarla karşılanması sonucunda Zirai Kombinalar ikinci dönemine 1940 yılında başlamış ve hazineye ait işlenmemiş boş araziler üzerinde devlet çiftlikleri kurarak ülkenin yiyecek ihtiyacını karşılamak vazifesini üzerine almıştır. Kısa bir süre içerisinde kurulan bu çiftlikler asırlardan beri işlenmemiş ve boş kalmış çorak step manzaralı ve çöl karakterli verimsiz toprakları işleyerek verimli durma sokmuştur. Atatürk'ün çiftliklerini hazineye bağışlanmasından sonra bu yerlerin diğer çiftliklerle birlikte kuruluşuna uygun bir şekilde yönetilmesi ve sürekli bir gelişme yolunda örnek işletmeler halinde ilerlemelerinin sağlanması amacıyla tarımsal bir devlet teşekkülünün kurulması gerekli ve yararlı görülmüş 13.01.1938 tarihinde yürürlüğe giren 3308 sayılı Kanunla 'Devlet Ziraat İşletmeleri' faaliyete geçirilmiştir. Devlet Ziraat İşletmeleri ve Zirai Kombinalar aslında benzer amaçlar uğruna kurulmuş ve faaliyetlerini 1950' ye kadar yürütmüş iki kurumdur. Zirai kalkınma yolunda daha geniş ve çeşitli hamlelere girişmek için aynı gaye ve konularda çalışan bu iki kuruluşun bütün varlıklarını bir araya toplayıp daha güçlü ve daha dinamik bir kuruluşun oluşturulup çiftçilerin yanında yer almak, devlet çalışmalarını tek elde toplamak maksadıyla yukarıda adı geçen Zirai Kombinalar İdaresi ve başlangıcı Atatürk'ten gelen Devlet Ziraat İşletmeleri Kurumunun 01.03. 1950 tarihinde yürürlüğe giren 5433 sayılı kanun ile birleştirilmesiyle Devlet Üretme Çiftlikleri Genel Müdürlüğü meydana getirilmiştir. Genel Müdürlük kısa sürede biri Merkez Atölyesi olmak üzere ülke genelinde 21 adet çiftlik meydana getirmiştir. Kurulan Devlet Üretme Çiftlikleri yurt çiftçisinin ihtiyacı olan tohumluk, damızlık hayvan, fidan, fide gibi ihtiyaçlarını karşılamak, çevre köylerde bulunan çiftçileri eğiticilik ve öğreticilik yapmak amacıyla faaliyetlerini 1983'lere kadar başarılı bir şekilde devam ettirmiştir. 1950 yılında kurulan Devlet Üretme Çiftlikleri Genel Müdürlüğü ile Cumhuriyet döneminden önce 1300'lü yıllarda Osmanlı Sarayı'nın binek at, et, süt, yapağı ve benzeri ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulmuş olan Hara ve İnekhanelerin benzer hizmetleri görmelerinden dolayı ve ülkemiz tarımını bir çatı altında daha güçlü ve etkili hizmet vermeleri düşünülerek 20 Mayıs 1983 günü 60 sayılı kanun hükmünde kararname ile birleştirilmesi suretiyle Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü kurulmuştur. Daha sonra 233 sayılı kanun hükmünde kararname ile yeniden düzenlenen Genel Müdürlük, tarım ve tarıma dayalı sanayinin ihtiyacı olan temel mal ve hizmetleri üretmek ile görevlendirilmiştir. Bu çalışma Devlet Üretme Çiftlikleri'nin kurulmasına zemin hazırlayan tarihi süreci ve çiftliklerin kurulması ve 1985 yıllına kadar olan faaliyetleri ile siyasi yansımalarını incelemek üzere hazırlanmıştır. Anahtar Sözcükler: Tımar, Ziraat, Zirai Kombinalar, Devlet Ziraat İşletmeleri, Üretme, Devlet Üretme Çiftlikleri, Tarım İşletmeleri, 1950-1985Sayfa Sayısı : 189Tez Danışmanı: Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ Abdulaziz KARDAŞAbdulaziz KARDAŞ

Since the beginning of history, agriculture has been an indispensable element for every civilization and every empire in Anatolia, which has been cradle to many civilizations and empires. Each state established in these lands pursued agricultural policies appropriate to their own time and shaped land ownership according to its own circumstances. By shaping the agricultural land of the Ottoman Empire, which utilized the Anatolian lands that it took over from the Seljuks in its own land system, according to the needs of the army, it was aimed to collect the land tax and to meet the military needs. The Grooming System not only prevented the accumulation of capital in the producer sector but also eliminated the formation of the market and in time it was replaced by the iltizam procedure. The multazims, who bought the land income, turned into a form of rent completely by the people who worked for them and the farmer in the position of producer was crushed more. If the idea of private property emerged with the 1858 Land Code, the First World War followed by the World Economic Depression of 1929 immediately led the agricultural sector, which was already in a bad state, to worse scenarios. The newly established Republic of Turkey State officials firstly abolished Aşar Tax which constitutes nearly 25% of as a state income, and this relieved the agricultural sector a bit. In particular, the authorities realized that the main driver of the state economy was agriculture and that the right investments to be made in this area would be revived. And in 1940, by establishing state farms on empty treasury land, they established the Agricultural Combine Administration which was intended to increase agricultural production and to meet the product needs of the country.After the donation of Atatürk's farms to the treasury, it was deemed necessary and beneficial to establish an agricultural state enterprise in order to manage these places together with other farms in accordance with its establishment and to ensure that they proceed as an exemplary enterprise in the way of continuous development. Agricultural Enterprises' was put into practice. State Agricultural Enterprises and Agricultural Combinations were actually two institutions established for similar purposes and carried out their activities until 1950.Agri-Combinators Administration and its beginning to gather all the assets of these two organizations working together in the same goals and subjects in order to make wider and various moves in the way of agricultural development, to form a stronger and more dynamic organization, to stand by farmers and to collect the state works in one hand State Agricultural Enterprises Institution from Atatürk 01.03.1938. The General Directorate of State Farm Farms was formed by merging with the law numbered 5433, which came into force in 1950. In a short period of time, the General Directorate has established 21 farms, one of which is the Central Workshop. Established State Production Farms successfully continued its activities until 1983 in order to meet the needs of dorm farmers, such as seeds, breeding animals, saplings, seedlings, and to educate and teach farmers living in neighbourhood villages. The General Directorate of State Farm Farms established in 1950 and the Hara and Cow households, established before the Republican period in 1300s to meet the horses, meat, milk, wool and similar needs of the Ottoman Palace were able to provide similar services to our country the General Directorate of Agricultural Enterprises was established on 20 may 1983 by merging it with the decree numbered 60. Later, the General Directorate, which was reorganized with the law numbered 233, was assigned to produce the basic goods and services needed by the agricultural and agro-based industries. This study has been prepared to examine the historical process that laid the groundwork for the establishment of State Production Farms and the establishment of farms and their activities until 1985 and their political reflections. Key Words: Grooming, agriculture, Agricultural Combinations, State Agricultural Enterprises, production, State Production Farms, Agricultural Enterprises, 1950-1985Quantity of Page: 189Scientific Director: Assoc. Prof. Dr. Abdulaziz KARDAŞAbdulaziz KARDAŞ