Urartu Döneminde Gürpınar Ovası sulama sistemleri

Abstract

Urartular, M.Ö. 9.-7. Yüzyıllar arasında Doğu Anadolu, Transkafkasya ve Kuzeybatı İran'da egemenlik sürmüşlerdir. İlk başlarda göçebe olan halk yerleşik hayata geçip kentler inşa etmişlerdir. Urartu Devletinin kurulduğu bölgenin büyük bir bölümü sıradağlar ve vadilerle birbirinden ayrılmış yaylalarla kaplıdır. Buralarda kışlar soğuk ve uzun, yazlar ise kurak ve kısa geçmektedir. Besin ihtiyaçlarını karşılamak için ise tarımsal faaliyetlere önem vermişlerdir. Urartu merkezlerinde yapılan arkeolojik kazılarda ele geçen tarım aletleri, tarım ürünleri, tarımsal faaliyetlerde kullanılmak üzere inşa edilen bentler ve sulama kanalları tarımsal faaliyetlere verdikleri önemi ortaya koymaktadır. Urartu coğrafyasında yağışın azlığı ve su kaynaklarının kısıtlı olmasından dolayı tarımsal arazilerin daha verimli olabilmesi için devlet eliyle bentler, göletler ve kanallar inşa ederek tarım arazilerinin daha iyi sulanabilmesi sağlanmıştır. Söz konusu bu tarım arazilerinin en önemlilerinden biri de Gürpınar Ovası'dır. Gürpınar Ovası, başkent Tuşpa'nın 22 km. güneybatısında yer almaktadır. Bu ova etrafında birçok Urartu yerleşim alanları bulunmaktadır. Bunlar içinde en önemlisi olan Çavuştepe Kalesi, Gürpınar Ovası içinde bulunan Bol Dağı silsilesinin batı ucunda kurulmuştur. Kale üzerinde görülen büyük depo odaları buranın bir tarım merkezi olduğunu göstermektedir. Çavuştepe Kalesinde bulunan İrmuşini Tapınağı'nın doğu yüzünde yer alan inşa yazıtında, Kral II. Sarduri tarafından Gürpınar Ovası'nın ortasından geçen Hoşap (Gugunai) Çayı'ndan bir kanal açtığından bahsetmektedir. Söz konusu yazıttan yola çıkarak kalenin güney tarafında iki adet kanal yapısı tespit edilmiştir. Bu kanallardan bir tanesi kalenin hemen güney yamacından, diğeri ise ovanın güneyinden geçmektedir. Bu kanalların inşa yazıtında da belirtildiği gibi oldukça kurak olan bölgenin sulanması için yapıldığı bilinmektedir. Bu ovadan yürütülen tarımsal faaliyetler sonucunda elde edilen tarım ürünleri Çavuştepe Kalesindeki depolarda muhafaza edilmiştir. Günümüzde bile Gürpınar Ovası bir tarım merkezi durumundadır.Anahtar Kelimeler: Çavuştepe, Gürpınar, Urartu, Sulama, TarımSayfa Sayısı:93Tez Danışmanı: Prof. Dr. Rafet ÇAVUŞOĞLU

Urartian 9-7. Between the centuries, Eastern Anatolia, Trans caucasia and north western Iran have ruled. In the beginning, the people who were semi-nomadic, settled and built cities. A large part of there gion where the Urartian State wasestablished is covered with springs separatedby mountain ranges and valleys. Thew intersare cold and long, and summer saredry and short. The Urartian people spent a large part of their lives on developing agriculture. The best examples of this are the archaeologia calandinscriptions found in the excavatedareas. Urartian State built dams, ponds and canals in necess ary placess othat agri culturall and scould be more efficient because of thelack of rain falland limited water resources in Urartu.Gürpınar Plain, one of them ostimportantagri culturall and, is located 22 km. tothesouth west .It is located in many Urartian settlementareas around the plain. The mostimportant of these is the Çavuştepe Fortress located at the western end of the abundant mountain range in the Gürpınar Plain. The ware houses found here show that this is an agri cultural center. In thein scription on the temple of Irmuşi'ni in Çavuştepe Fortress, King II. Sarduri mentioned that he opened a channel here. There are two channels detected. The first channel passes from the south of the fortress and the second channel passes through the south of the plain. These channels were madetoirri gate their rigated sections of the plain. The cereal products obtained from this plain werekept in the ware houses of Çavuştepe Fortress. Even to day, this plain is an agricultural center.KeyWords:Agriculture,Çavuştepe, Gürpınar, İrrigation, UrartianQuantity of Page:93Supervisor: Prof. Dr. Rafet ÇAVUŞOĞLU