Gevaş`ta bulunan kültür varlıkları üzerine bir değerlendirme

Abstract

Van Gölü Havzası'nda yer alan Gevaş, girift tarihi evrelere sahiptir. Bununla beraber bölgede bulunan kültür varlıklarının oluşum ve şekillenmesinde bu girift evrelerin izleri çok fazla izlenmez. Bu anlamdaki faaliyetlerin daha ziyade siyasi istikrara paralel bir seyir izlediği görülür. İlk yapılaşmanın Urartularla başladığı bölgede, Urartulardan sonra uzun bir dönem bu anlamda bir gelişme izlenmez. 10.yy'da Vaspurakan Vasal Ermeni Krallığının kurulması ile beraber önemli bir imar atağı yaşanır bu dönemde Akdamar Kilisesi ile beraber birçok önemli manastır ve yapı meydana getirilmiştir. Bölgede Hristiyan dönemine ait günümüze gelebilmiş yapıların önemli bir kısmı 10. Yüzyılda kurulup 11. Yüzyılda sonra eren bu krallık dönemine ait yapılardır. Bununla beraber 19. Yüzyıla kadar imar faaliyetleri devam etmiştir. Hristiyan dönemine ait günümüze gelmiş yapıların tamamı 10. ve 19. Yüzyıllar arasında yapılmış dini yapılar olup çoğunluğu manastır şekline karşımıza çıkar. Bunlardan biri olan Akdamar Manastırı hem tarihi hem mimari hem de süsleme açısından önemli olduğu kadar bölge turizmi açısından da özel öneme sahip bir yapıdır. Kültürel dokuyu oluşturan bir diğer unsur olan İslam dönemi yapılarıdır. Bunların hemen hepsi 14. Yüzyıla ait olup İlhanlılara bağlı olarak kurulmuş olan İrisan Beyleri döneminde meydana getirilmiştir. Bir cami dışına kalan örneklerin hepsi mezar yapısıdır. Hişet Mezarlığı içerisindeki 600'den fazla mezar taşı ile bölgede Ahlât'tan sonra gelen en büyük mezarlıktır. Mezarlığın İçinde Halime Hatun Kümbeti çokgen gövde külahı ve süslemesi ile Anadolu kümbet mimarisinin tipik bir örneğidir. Zengin ve zarif işçiliği ile dikkat çeken kümbet Gevaş'ın simgesi durumundadır. Eserlerin hepsi üslup açısından genel olarak dönem özelliklerini yansıtmaktadır. Gevaş'ta bulunan kültür varlıkları ile ilgili farklı zamanlarda çalışmalar yapılmıştır. Ancak özellikle Selçuklu ve Beyler Mezarlığı'nın bu günkü mevcut durumları bu konuda daha kapsamlı çalışmalara ihtiyaç duyulduğunu ortaya koymaktadır.

Located in Van Lake Basin, Gevas has intricate historical phases. In addition, the traces of these intricate phases are not observed in the formation and embodiment of the cultural assets in the region. It is seen that such activities follow a path parallel to political stability. In the region where the first building began with Urartians, there was no development in this way for a long time after the Urartians. In the 10th century, when the Vaspurakan Vasal Armenian Kingdom was established, a significant reconstruction of the city was carried out and many important monasteries and structures have been created with Akdamar Church. Most of the important Christian period buildings that survived until today belongs to the kingdom that was founded in the 10th century and ended in 11th century. However, until the 19th century, construction activities continued. All of the buildings dating back to the Christian period are religious buildings built between the 10th and 19th centuries. One of them is Akdamar Monastery. It is an important building in terms of architecture and decoration as well as tourism of region. Another element that constitutes the cultural fabric is the Islamic period. Almost all of them belong to the 14th century and were formed during the Irisan Beyleri period, which was established under the Ilkhans. All of the samples except a mosque are grave structures. With more than 600 gravestones in the Heşet cemetery, it is the largest cemetery in the region after Ahlat. Halime Hatun Dome in the Cemetery is a typical example of the Anatolian cluster architecture with its polygonal trunk cone and decoration. With its rich and elegant workmanship, the cluster is the symbol of Gevaş. All of the works reflect the characteristics of the period in terms of style in general.The cultural assets of Gevaş have been studied at different times. However, the current situation of Selçuklu and Beyler Cemetery today reveals that more extensive studies are needed.