Derecik (Hakkari) çevresinin karst jeomorfolojisi

Abstract

Çalışma sahasını oluşturan Derecik (Hakkâri) çevresi orografik olarak Alp – Himalaya kıvrım kuşağının Alp kıvrım kuşağına dâhil olan Akdeniz kuşağında, Türkiye'nin de önemli orojenik kuşaklarından birini oluşturan Güneydoğu Torosların doğu kesiminde bulunur. Çalışma sahasının teze konu olan yönü, özellikle mikro karstik şekiller açısından zenginlik göstermesidir. Derecik ve çevresinde, Mesozoyik - Kuvaterner zaman aralığında yerleşmiş farklı ortam koşullarında çökelen kayaç birimleri yüzeylenmektedir. Büyük bir bölümü Güneydoğu Anadolu Otoktonu konumlu olan bu kayaç birimleri, birbiri üzerinde yapılar oluşturmaktadır. Alanın en eski kayaç birimini Güneydoğu Anadolu Otoktonuna bağlı alt birim olan Latdağı Formasyonu oluştururken, en genç formasyonunu da Kuvaterner yaş aralığındaki vadi tabanı alüvyonları oluşturur. Karstlaşma açısından en uygun kayaç birimleri Midyat Grubu, Germav Formasyonu ve Latdağı Formasyonudur. Diğer formasyonlarda ise karstlaşmaya uygun kayaç birimlerinin diğer kayaç grupları içerisinde yer yer rastlanmaktadır.Miyosen ortalarında başlayan ve günümüzde de devamlılık gösteren neotektonik faaliyetler, Arabistan levhasının Anadolu levhasını kuzeye doğru itmesi Güneydoğu Toroslar silsilesinde faylı, kırıklı bindirme sistemlerinin gelişmesine sebep olmuştur. Bu hareketler aynı zamanda alandaki karbonatlı kayaçların kırıklı ve çatlaklı bir yapıda olmasını sağlamıştır. Dolayısıyla alandaki karstik erime şekillerinin oluşum ve gelişimini de hızlandırmıştır. İklim (yağış, sıcaklık vb.), morfoloji, hidrografya, bitki örtüsü, toprak ve zaman şartları alandaki karstlaşmayı ve karstik şekillerin gelişimini sağlayan diğer önemli faktörlerdir. Tüm bu şartlar altında, inceleme alanında karst jeomorfolojisi açısından oldukça zengin tipik şekiller ortaya çıkmıştır. Bunlar içinde en önemlileri; Balkaya Dağı ve Güney Dağı ile Anadağ mevkiindeki lapyalar, Balkaya ve Güney dağlarındaki dolinler, Hacıbey ve Şemdinli çaylarının akış gösterdiği yerlerde görülen kanyon, gömük menderes vb. karstik vadiler, yer yer görülen mağaralar, travertenler ve düdenler sayılabilir.Son olarak, yöre insanının çalışma alanındaki arazileri nasıl kullandığı, karstik morfolojisinin nüfusun dağılışında nasıl bir etkiye sahip olduğu anlaşılmaya çalışılmıştır. Tarım ve hayvancılık faaliyetlerinde karstik alanların kullanımı konuları da incelenmiştir.Anahtar Kelimeler: Karst, Karstlaşma, Doğu Anadolu, Hakkâri, Derecik, Jeomorfoloji

The study area forming Derecik (Hakkari) environment as orographic Alpine - Himalayan fold belt of the Alpine fold belt, including in the Mediterranean zone, located in the eastern part of Turkey's Southeastern Taurus constitutes one of the major orogenic belt. The aspect of the study area, which is the subject of the thesis, is its richness especially in terms of micro karstic shapes. In Derecik and its environs, rock units deposited under different environmental conditions in the Mesozoic - Quaternary time interval are exposed. These rock units, most of which are located in the Southeastern Anatolian Autochthon, form structures on top of each other. The oldest rock unit of the area is the Latdağı Formation, which is the subunit of the Southeastern Anatolian Autochthonous, while the youngest formation is formed by alluvial valley floor in the Quaternary age. The most suitable rock units in terms of karstification are Midyat Group, Germav Formation and Latdağı Formation. In other formations, rock units suitable for karstification can be found in other rock groups.Neotectonic activities that started in the middle of Miocene and continued today, the Arabian plate pushing the Anatolian plate to the north led to the development of faulted and fractured thrust systems in the Southeast Taurus range. These movements also faulted and fractured carbonate rocks in the field has enabled it to be a structure. Therefore, it accelerated the formation and development of karstic melting patterns in the area. Climate (precipitation, temperature, etc.), morphology, hydrography, vegetation, soil and time conditions are the other important factors that contribute to karstification and development of karstic shapes in the area. Under these conditions, typical shapes rich in karst geomorphology have emerged in the study area.the most important ones are; karrens in Balkaya and Güney mountains also in around Anadağ settlement, dolines in Balkaya and Güney mountains, canyon, buried meander and so on. karstic valleys, occasional caves, travertines and sinkholes in the valleys.Hacıbey and Şemdinli streams where flowing.Finally, it has been tried to understand how the local people use the land in the study area and how karstic morphology has an effect on the distribution of the population. The use of karstic fields in agriculture and animal husbandry activities was also examined.Key Words: Karst, Karstification, Eastern Anatolia, Hakkari, Derecik. Geomorphology