Mu`înü`l Mürîd`de isim yapma ekleri

Abstract

Bu çalışmada 13 ve 14. yüzyıllarda Orta Asya'da bilim ve edebiyat dili olan Harezm Türkçesine ait dil özelliklerini içinde barındıran ve 1313 tarihinde İslâm tarafından yazılmış Mu'înü'l Mürîd adlı eserde isim yapma ekleri incelenmiştir. 407 dörtlükten oluşan ve dinî- tasavvufî öğretilerin yer aldığı eserde isim yapma ekleri fişleme yöntemiyle belirlenmiş ve tasnif edilerek yorumlanmış, çalışma sonunda bazı sonuçlara ulaşılmıştır.Dönem olarak üzerinde fazla çalışma barındırmayan Harezm Türkçesi, İslam dinine yönelen Türklerin yeni kavramları karşılamada ve dinî öğretileri insanlara en sade şekliyle anlatmada büyük bir görev üstlenmiş ve bunu Türkçenin engin ifade gücüyle ortaya koymuş bir dönemdir. Bu dönem, Oğuzların ve Kıpçakların tam manasıyla dil ve coğrafya olarak keskin bir ayrıma gitmediği bir dönemi kapsaması, eklerin ve kelimelerin belirlenerek günümüz kullanımlarına ve geçmiş şekillerine ışık tutması bakımından yine büyük bir önem taşımaktadır.Yukarıda bahsedilen hususlar ışığında çalışmamıza konu olan eserdeki tüm isim yapma eklerinin işlev olarak kullanıldığı şekiller tespit edilerek çeşitli karşılaştırmalarda bulunmak ve bu eklerin benzerliklerini/farklılıklarını ortaya koyarak Türkçenin hâlâ tartışılmakta olan konularından yapım eklerine, eserde işlendiği şekliyle farklı bir bakış açısı sunabilmek amaçlanmıştır. Yine yapım ekleri sayesinde Türkçenin zengin bir ifade ve kavramları karşılama gücü olduğu bilinmektedir. Bu vesileyle o dönem kullanılan eklerin bugünkü şekillerini yapı ve işlev yönünden karşılaştırarak o dönem özellikleriyle çeşitli kıyaslamalarda bulunmak ve Türkçenin ekler vasıtasıyla canlı, işler hâlini ve zenginliğini ortaya koymak hedeflenmiştir. Anahtar Kelimeler: Yapım ekleri, İsim yapma ekleri, Harezm Türkçesi, İslâm

In this study, noun-makes affixes are examined in the work called Mu'înü'l Mürîd, which was written by Islam in 1313 and contains linguistic features of Harezm Turkish, the language of science and literature in the Midlle East in the 13th and 14th centuries. In the book, which consists of 407 quatrains and religious-mystical teachings, noun-makes affixes are defined by the method of labelling and interpreted by being categorized and some results have been reached at the end of the study.Harezm Turkish, which does not contain much work on the period, has taken a big role in meeting the new concepts of the Turks who started being converted into Islam and explaining their religious teachings in the simplest way to the people and this is a period which revealed it with the vast power of Turkish. This period has had great importance in terms of shedding light on the present and past forms by determining affixes and words and covering a period in which there was no sharp distinction between the Oghuzes and Kipchaks in terms of language and geography.In the light of these, it is aimed to be able to make various comparisons by identifying the shapes in which all noun-makes affixes are used as functions and by showing the similarities / differences of these affixes and present a different point of view on derivational affixes, which are still the subject of discussions of Turkish, as they are covered in the work. Again, thanks to the derivational affixes, it is known that Turkish has the power to meet rich expressions and concepts. On this occasion, it is aimed to reveal the living and working state and richness of Turkish by means of affixes and to make various comparisons with the characteristics of that period by comparing the current forms of the affixes used in that period in terms of structure and function.Key Words: Derivational affixes, Noun affixes, Harezm Turkish, Islâm