Veri zarflama analizi ile BIST100`de işlem gören imalat işletmelerinin etkinliklerinin ölçümü

Abstract

Günümüzde artan rekabet ortamı, işletmelerin mevcut kaynaklarını daha etkin şekilde kullanmayı gerektirmektedir. Özellikle üretim sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin, ulusal ve uluslararası piyasalarda rekabet edebilmeleri ve başarılı olabilmeleri için etkinlik ölçümleri yapmaları ya da yaptırmaları hayati önem taşımaktadır. Veri Zarflama Analizi (VZA), geniş uygulama alanı olan önemli bir etkinlik ölçüm tekniğidir. VZA, birden çok girdi ve çıktıya sahip karar verme birimlerinin göreceli etkinliğini ölçmeye yarayan matematiksel programlamaya dayalı, parametresiz bir yöntemdir. VZA, etkin olmayan karar verme birimleri için etkin karar verme birimlerden oluşan referans kümesi sağlamakta ve etkin duruma gelebilmeleri için gerekli iyileştirme önerilerini de beraberinde sunmaktadır. Bu çalışmada, veri zarflama analizi ile Borsa İstanbul BIST 100'de işlem gören imalat işletmelerinin etkinlikleri ölçülmüştür. 2010-2017 yıllarını kapsayan çalışma döneminde 37 işletmeye ait cari oran, aktif devir hızı, alacak devir hızı, stok devir hızı, finansal kaldıraç oranı, uzun vadeli borçlar/özsermaye oranı ve duran varlıklar/ devamlı sermaye oranı girdi değişkenleri olarak; net kâr marjı, faaliyet kâr marjı, özsermaye kârlılığı ve aktif kârlılık oranı da çıktı değişkenleri olarak kullanılmıştır. VZA'nın girdi odaklı modelleriyle imalat işletmelerinin toplam etkinlik (CCR-I), teknik etkinlik (BCC-I), ölçek etkinlik, süper etkinlik ve Malmquist toplam faktör verimlilik endeks değerleri hesaplanmıştır. Çalışma sonucunda her bir yıl için etkin ve etkin olmayan işletmeler elde edilmiş, etkin olmayan işletmelerin etkin hale gelebilmeleri için potansiyel iyileştirme oranları ve referans kümeleri belirlenmiş ve süper etkinlik modelleriyle de etkin işletmelerin sıralamaları yapılmış ve yıllar itibariyle en etkin işletmeler belirlenmiştir. Ayrıca, işletmelerin toplam faktör verimlilik değerleri elde edilmiş olup gerekli değerlendirmeler yapılmıştır.

Nowadays, the increasing competition environment necessitates to use the existing resources of the enterprises more effectively. In particular, it is vital for enterprises operating in the manufacturing sector to make efficiency measurements in order to compete and succeed in national and international markets. Data Envelopment Analysis (DEA) is an important efficiency measurement technique with a wide range of applications. DEA is a parameterless method based on mathematical programming to measure the relative effectiveness of decision-making units with multiple inputs and outputs. DEA provides a reference set of effective decision-making units for ineffective decision-making units and provides the necessary improvement suggestions to make them effective.In this study, the efficiency of manufacturing enterprises traded on Stock Exchange İstanbul (BIST 100) was measured by data envelopment analysis. The current ratio, asset turnover rate, receivables turnover rate, inventory turnover rate, financial leverage ratio, long-term debts / equity ratio and fixed assets / continuous capital ratio of 37 enterprises were used as input variables; net profit margin, operating profit margin, return on equity and return on assets of 37 enterprises as output variables in the study period covering 2010-2017. Total efficiency (CCR-I), technical efficiency (BCC-I) and scale efficiency values of manufacturing enterprises were calculated with input oriented models of DEA. As a result of this study, effective and ineffective enterprises were determined for each year and potential improvement rates and reference sets were determined for the ineffective enterprises to become effective. In addition, the ranking of the effective enterprises was made with the super efficiency models and the most effective enterprises were determined over the years.