Sâlih Baba Dîvânı`nda tasavvufî düşünce

Abstract

Yaptığımız bu çalışma, tasavvuf ve tekke edebiyatının XIX. yy.'ın sonları ile XX. yy.'ın başları arasında yaşamış önemli temsilcilerinden biri Tüfekçizâde Sâlih Baba'nın günümüze ulaşan tek eseri olan Dîvân'ındaki tasavvufî unsurların incelenmesi üzerinedir. Bu çerçevede öncelikle insan-çevre etkileşiminin gelişimdeki önemini de göze alarak Sâlih Baba'nın yaşadığı döneme genel anlamda ışık tutulmaya çalışılmış, mensubu olduğu Nakşbendiyye tarîkatı'nın Hâlidiyye kolundaki bazı önemli zâtlardan kısaca bahsedilmiştir. Daha sonra ise şâirimizin hayatı, tarîkata intisâbı, edebî şahsiyeti ve etkilendiği şahsiyetler hakkında bilgi verilmiştir. Bütün bunlardan sonra ise çalışmamızın bel kemiğini oluşturan Sâlih Baba Dîvânı'ndaki şiirlerden hareketle, şâirin şeyh-mürid ilişkisi, şerî'at-tarîkat-hakîkat-mârifet kavramlarına yaklaşımı; fenâ-bekâ, havf-recâ, firak-vuslat, muhabbet, aşk, gönül gibi kalbî ve vicdânî meselelere bakış açısı; Allah-âlem-insan, Hz. Muhammed ve Hakîkatü'l Muhammediyye gibi tasavvufun ana temalarına dâir görüşleri, vahdet-i vücûd düşüncesinin akisleri ve daha ismini zikredemediğimiz birçok tasavvufî konuya yaklaşımları ve onlara dâir terennümleri tespit edilmeye çalışılmıştır.

Sâlih Baba, who lived between the XIX. and XX.century, is one of the important representatives of sufi and lodge literature. The present study we implemented is on examining the mystical facts in the Dîvân of Sâlih Baba which is the only work of Tüfekcizade Sâlih Baba survived to date. In this context, first of all, by taking into consideration the importance of human-environment interaction in development, an attempt was made to shed light on the period in which Sâlih Baba lived and briefly mentioned the sequence of the persons in the Halidiyye branch of the Naqshbandiyiyah order. Afterwards, some informations were given about the life of our poet, his inclusion to the order, his literary personality and the sources that he was influenced by. After all this, based on the poems in Dîvân of Sâlih Baba which constitutes the backbone of our study, the approach of our poet to sheikh-murid relationship, the concepts of sharia-order-hakîkat-marifet; his perspectives on heart and conscientious issues such as fena-beka, havf-reca, firak-vuslat, muhabbet, love and heart; his views on the main themes of Sufism such as Allah-realm-human, Hz. Muhammad and Hakîkatu'l Muhammediyye, the reflections of wahdat-i wujud thought, his approaches to many mystical subjects which we cannot mention, and his expressions about them were tried to identify.