Adaçayında (Salvia spp.) türler arası melezleme çalışmaları ile melezlerin morfolojik ve kalite özelliklerinin belirlenmesi

Abstract

ADAÇAYINDA (Salvia spp.) TÜRLER ARASI MELEZLEME ÇALIŞMALARI ile MELEZLERİN MORFOLOJİK ve KALİTE ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİGünlük hayatımızın bir parçası olan bitki çayları arasında adaçayı önemli bir yer tutmaktadır. Adaçayının önemi sahip olduğu uçucu yağından ve bu yağı oluşturan bileşenlerinden kaynaklanmaktadır. S. officinalis bitki çayı olarak en çok tüketilen tür olmasına rağmen uçucu yağında yüksek miktarda bulunan tuyon ve kafur bileşenlerinin toksik etkileri kullanımını sınırlamaktadır. Çalışmada bitki çayı olarak tüketime uygun, uçucu yağ miktarı yüksek, 1,8 sineol içeriği yüksek, toksik bileşenleri (tuyon ve kafur) eser miktarda bulunan yeni genotiplerin geliştirilmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla Hatay florasında bulunan S. fruticosa, S. aramiensis türleri ile Türkiye florasında bulunmayan iki farklı S. officinalis genotipi, türler arası melezlenerek yeni genotipler elde edilmiştir. Çalışmada S. officinalis genotipleri sadece ana bitki olarak kullanılırken, S. fruticosa ve S. aramiensis türleri resiprokal melezlenmiştir. Elde edilen melez genotiplerin uçucu yağ oranları ve bileşenleri, bitki boyu, bitki habitusu, dalların yoğunluğu, gövde tüylülüğü, yaprak şekli, yaprakların dağılımı, yaprak lop varlığı, yaprak sapı uzunluğu, yaprak ayası uzunluğu, yaprak ayası genişliği, yaprak ayası ucunun şekli, yaprak ayası tabanın şekli, yaprak ayası üst kısım ana rengi ve yaprak ayası üst kısım tüylülüğü özellikleri incelenmiştir.İki yıl boyunca toplam 8148 çiçek melezlenmiş, 2022 tohum elde edilmiştir, elde edilen bu tohumlardan 349 melez bitki çimlenmiş ve 288 bitki incelenmiştir. Melez genotiplerin uçucu yağ oranları %0.50 ile %4.21 arasında değişiklik göstermiştir. Genotiplerin uçucu yağ bileşenleri incelendiğinde 1,8 sineol içeriği 0-%70.14, α-tuyon içeriği 0-%36.58, β-tuyon içeriği 0-%34.14 ve kafur içeriği %0.42-66.97 aralığında değişim göstermiştir.Melez genotipler içerisinden uçucu yağı %3'ün üzerinde, uçucu yağ bileşenlerinden 1,8 sineol %60'ın üzerinde olan, α-tuyon, β-tuyon ve kafur içeriği %5'in altında 5 genotip seçilmiştir. Bu genotipler S. officinalis × S. fruticosa-5 (So×Sf-5), S. officinalis × S. aramiensis (So×Sa-5), S. futicosa × S. aramiensis-6 (Sf×Sa-6), , S. officinalis × S. aramiensis-13 (So×Sa-13), ve S. officinalis × S. fruticosa-6 (So×Sf-6)'dır. So×Sf-5 genotipinin uçucu yağ oranı %3.26, 1,8 sineol oranı %70.14, α-tuyon oranı %2.68 ve β-tuyon ile kafur içeriğine rastlanmamıştır. So×Sa-5 genotipinin uçucu yağ oranı %4.21, 1,8 sineol oranı %65.56, α-tuyon oranı %4.42 ve β-tuyon ile kafur içeriğine rastlanmamıştır. Sf×Sa-6 genotipinin uçucu yağ oranı % 3.15, 1,8 sineol oranı %63.32, α-tuyon oranı %3.62 ve β-tuyon oranı %1.62 olurken kafur içeriğine rastlanmamıştır. So×Sa-13 genotipinin uçucu yağ oranı %3.57, 1,8 sineol oranı %62.39, α-tuyon oranı %4.06 ve β-tuyon ile kafur içeriğine rastlanmamıştır. So×Sf-6 genotipinin uçucu yağ oranı %4.08, 1,8 sineol oranı %62.10, α-tuyon oranı %3.05 ve β-tuyon ile kafur içeriğine rastlanmamıştır.

INTER-SPECIFIC HYBRIDIZATION STUDIES on SAGE (Salvia spp.) and DETERMINATION of MORPHOLOGICAL and QUALITY CHARACTERISTICSSage has an important place among herbal teas which are a part of our daily life. The importance of sage is due to its essential oil content and its components. Although S. officinalis is the most consumed species of herbal teas, the toxic effects of thujone and camphor components found in high amounts of essential oil limit its usage. In the study, it is aimed to develop new genotypes which are suitable for consumption, high in essential oil, high in 1.8 cineol content, and low in toxic components (thuyon and camphor). For this purpose, interspecific hybridization was performed between S. fruticosa and S. aramiensis from flora of Hatay and two different genotypes of S. officinalis from cultivated populations and as a result new genotypes obtained. S. officinalis genotypes were used only as mother plant while S. fruticosa and S. aramiensis were used both as mother and father and crossed reciprocally. Essential oil ratios and components of hybrid genotypes, plant height, plant habitus, density of branches, stem hairiness, leaf shape, distribution of leaves, leaf lobe presence, leaf stem length, leaf blade length, leaf blade width, leaf blade edge shape, leaf blade base shape, main color of leaf blade and hairiness of leaf blade were determined in new hybrid genotypes.During two years, a total of 8148 flowers hybridized, 2022 seeds were obtained, 349 hybrid plants germinated from these seeds and 288 plants were examined. Essential oil ratios of hybrid genotypes varied between 0.50% and 4.21%. When the essential oil components analyzed 1.8 cineol content varied between 0-70.14%, α-thujone content varied between 0-36.58%, β-thujone content varied between 0-34.14% and camphor content varied between 0.42-66.97%.Five of the hybrid genotypes (Sf×Sa-6, So×Sa-5, So×Sa-13, So×Sf-5 ve So×Sf-6) that presented 3% or higher essential oil content, 60% or higher content of 1,8 cineole, 5% or less α-thujone, β-thujone and camphor content were selected. The S. futicosa × S. aramiensis-6 (Sf×Sa-6) presented an essential oil ratio of 3.15%, 1,8 cineole content of 63.32%, α-thujone content of 3.62%, β-thujone content of 1.62% and camphor component was not detected. The S. officinalis × S. aramiensis (So×Sa-5) presented an essential oil ratio of 4.21%, 1,8 cineole content of 65.56%, α-thujone content of 4.42%, β-thujone and camphor components were not detected. The S. officinalis × S. aramiensis (So×Sa-13) presented an essential oil ratio of 3.57%, 1,8 cineole content of 62.39%, α-thujone content of 4.06%, β-thujone and camphor components were not detected. The S. officinalis × S. fruticosa (So×Sf-5) presented an essential oil ratio of 3.26%, 1,8 cineole content of 70.14%, α-thujone content of 2.68%, β-thujone and camphor components were not detected. The S. officinalis × S. fruticosa (So×Sf-6) presented an essential oil ratio of %4.08, 1,8 cineole content of 62.10%, α-thujone content of 3.05%, β-thujone and camphor components were not detected.