Algısal duyu karakteristikleri kapsamında kentsel yeşil alanların beden sağlığı restorasyonu üzerindeki etkisinin incelenmesi

Abstract

Yeşil alanların insan ruh ve genel sağlığı ile ilişkisi uzun zamandır araştırılıyor olsa da yapılan araştırmalar çoğunlukla yeşil alanların tip ve karakterine bakmaksızın `sadece yeşil` olarak değerlendirilmiştir. Ancak, son yıllarda yapılan araştırmalarda, yeşil alanların farklı tip ve karakterde olduğunu ve her yeşil alanı aynı kabul etmenin yanlış olduğu vurgulanmıştır. Öyle ki, insan ruh ve genel sağlığını olumlu etkileyecek ideal yeşil alanların belirlenmesi için yeni araştırmaların gerekliliği belirtilmiştir. Bu öneriler ışığında insan ruh ve genel sağlığını olumlu etkileyecek kentsel yeşil alanların belirlenmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu kapsamda bu tezin amacı Algısal Duyu Karakteristiklerinin (PSD) insan ruh sağlığı ve restorasyonu ile ilişkisinin Dikkat Restorasyonu Teorisi (ART) kapsamında incelemesidir. Bu tez çalışması Aydın kent merkezi ve çevresinde 2019 yılında 18 yaş ve üstü 426 katılımcı ile yapılan yüz yüze anket çalışması ile gerçekleştirilmiştir. Araştırmada 8 farklı PSD (Doğallık, Kültürellik, Görünüm, Sosyallik, Mekân, Tür Çeşitliliği, Barınak ve Huzurluluk), ART bileşenleri (Uzaklaşma, Büyülenme, Uyum/Ahenk ve Uyumluluk) ve ruh ve fiziksel sağlık indikatörleri (Stres, Ruh Sağlığı, Genel Sağlık, Yaşam Kalitesi, Psikolojik Yanı ve Psikolojik Tedavi) çoklu doğrusal regresyon analizi ile sosyo-ekonomik veriler istatistiksel olarak kontrol edilerek ölçülmüştür. Araştırma bulguları, `Doğallık` ve `Barınak` karakteristik özelliklerinin `Uzaklaşma`, `Büyülenme` ve `Uyumluluk` ile pozitif anlamlı ilişkili olduğunu göstermiştir. Diğer taraftan, sonuçlar `Tür Çeşitliliği karakteristiğinin `Uzaklaşma` ve `Uyumluluk` ile negatif anlamlı ilişkili olduğunu; `Huzurluluk` karakteristik özelliğinin ise `Uzaklaşma`, `Büyülenme` ve `Uyumluluk` ile negatif anlamlı ilişkili olduğunu göstermiştir. Ruh ve fiziksel sağlık açısından ise sonuçlar, `Doğallık` karakteristiğinin `Stres` ve `Ruh Sağlığı` ile pozitif anlamlı ilişkili olduğunu, `Tür Çeşitliliği` karakteristik özelliğinin ise `Ruh Sağlığı Tanısı` ile pozitif anlamlı ilişkili olduğunu göstermiştir. ART bileşenleri açısından ise, sonuçlar `Uzaklaşma`nın stres ile pozitif anlamlı ilişkiliyken, `Büyülenme`nin `Ruh Sağlığı Tanısı` ile pozitif anlamlı ilişkili olduğunu göstermiştir. Bu tezde edilen sonuçlar, `Doğallık` ve `Barınak` özelliklerine sahip kentsel yeşil alanların insanların ruh sağlığı ve restorasyonu üzerinden olumlu etkide bulunabileceğini; diğer taraftan `Tür Çeşitliliği` ve `Huzurluluk` özelliklerine sahip kentsel yeşil alanların insan ruh sağlığı ve restorasyonu üzerinde olumsuz etkide bulunabileceğini önermektedir. Ayrıca Aydın'daki kentsel yeşil alanların `Büyülenme` özelliğinin kullanıcılar üzerinden olumsuz ruh sağlığı etkisi olabileceği sonucuna varılmıştır. Bu tezde elde edilen bulgular, kentsel yeşil alanların planlanması ve tasarımında söz sahibi olan yerel yöneticiler ve peyzaj mimarlarına halk sağlığı açısından kentsel yeşil alanların hangi karakteristik özellikte olması gerektiği konusunda bilimsel veri sunmaktadır. Belirtilen özellikte kentsel yeşil alanların tasarlanması durumunda, uzun vadede sağlık harcamalarının azaltılması mümkündür.

Although the relationship between green spaces and human mental and general health has been investigated for a long time, researches have mostly been considered green spaces as `only green`, regardless of the type and character of the green spaces. However, recent studies have emphasized that green areas are of different types and characters and it is not correct to accept each green area as the same. Therefore, it is stated that new researches are needed to determine the ideal green areas that will positively affect human mental and general health. In the light of these recommendations, it is necessary to identify urban green areas that will positively affect human mental and general health. In this context, the aim of this thesis was to investigate the relationship between Perceived Sensory Dimensions (PSD) and human mental health and restoration within the scope of Attention Restoration Theory (ART). This thesis study was conducted with a face-to-face survey with 426 participants aged 18 and over in 2019 in and around the city center of Aydın. Eight different PSD (Nature, Culture, Prospect, Social, Space, Rich in Species, ,Refuge, and Serene), ART components (Being Away, Fascination, Coherence, and Compatibility), and mental and physical health indicators (Stress, Mental Health, General Health, Quality of Life, Psychological Diagnosis, and Psychological Treatment) were measured with multilevel linear regression while controlling the socio-economic status of participants. Findings of this thesis showed that `Nature` and `Refuge` were positively associated with `Being Away`, `Fascination`, and `Compatibility`. On the other hand, the results showed that `Rich in Species` was negatively correlated with `Being Away` and `Compatibility`, while `Serene` was negatively associated with `Being Away`, `Fascination`, and `Compatibility`. In terms of mental and physical health, the results showed that `Nature` was positively related to `Stress` and `Mental Health`, while `Rich in Species` was positively correlated with `Mental Health Diagnosis`. In terms of ART components, the results showed that `Being Away` was positively correlated with `Stress`, while `Fascination` was positively associated with `Mental Health Diagnosis`. The results of this thesis suggest that urban green spaces with `Natural` and `Refuge` characteristics could have a positive effect on people's mental health and restoration. On the other hand, the findings suggest that urban green spaces with `Rich in Species` and `Serene` may have a negative impact on human mental health and restoration. It was also concluded that the `Fascination` of urban green areas in Aydın could have a negative `Mental Health` effect on users. The results of this thesis provide scientific data to policy makers and landscape architects who are in change of planning and design of urban green spaces about which characteristics an urban green space should have in terms of public health benefits. If urban green spaces with the specified characteristics are designed, it is likely that health expenditures will be reduced in the long term.