Sayısal analiz yöntemleriyle mimari dokuyu okumak: Bursa - Hisar bölgesi

Abstract

Mimari yapılar ve kentsel yerleşim dokuları, insanın var oluşu kadar eski ve kadim bir birikime sahip olmanın yanı sıra; teknolojinin devamlı geliştiği günümüz koşullarında, ihtiyaçlar ve yaşam kültürümüzle birlikte hızla değişip dönüşmektedir. Pek çok etmenin yönlendiriciliği altında oluşumuna devam eden, son derece karmaşık yapıdaki mimari dokuların morfolojik değişimini doğru okuyabilmek, yaşanabilir sağlıklı kent planlamalarının da ön koşuludur. Son yıllarda geleneksel yöntemlere alternatif olarak geliştirilen sayısal analiz yöntemleriyle, fiziksel kurgu ve onu şekillendiren sosyal yapıdaki değişimlere dair somut veriler elde edilebilmektedir. Bu bağlamda yapılan tez çalışmasının amacı, surlar içinde kurulan Bursa kentinin ilk yerleşim yeri olan Hisar Bölgesi'ndeki mimari doku değişimini; kentsel, bölgesel ve konut ölçeğinde elde edilen sayısal analiz verileriyle okumaktır. Çalışmada izlenen yöntemler, 'Aspects of Urban Form' makalesinde kentsel doku morfolojisi araştırmalarını dört ana başlıkta özetleyen Karl Kropf'un (2009) yaklaşımları doğrultusunda belirlenmiştir. İlk olarak 'tarihsel coğrafi yaklaşım' kapsamında, Bursa, Hisar Bölgesi ve geleneksel Bursa evinin tarihsel süreci, kent dokusu gelişimini etkileyen etmenler ve yaşanan kırılma noktalarıyla ilişkilendirilerek incelenmiştir. 'Mekansal analitik yaklaşım' kapsamında 1939, 1958, 1976, 1982, 1990, 1995 ve 2019 yıllarına ait Bursa kent lekelerinin ve Hisar Bölgesi'nin 1862, 1939 ve 2019 yıllarındaki kentsel doku bileşenlerinin değişimi fraktal analiz yöntemiyle ölçülmüştür. Son olarak 'konfigürasyonel yaklaşım' kapsamında Hisar Bölgesi'nin bu üç yıla ait ulaşım ağının hiyerarşisisi ve 'tipolojik mekansal biçimleniş yaklaşımı' kapsamında, Hisar içindeki mimari dokunun büyük bölümünü oluşturan geleneksel konutun 1950'li yıllar sonrasında yaşadığı mekansal ve sosyo-kültürel değişim, mekan dizim analizleriyle irdelenmiştir. Elde edilen sayısal bulgular değerlendirildiğinde, kentin farklı ölçeklerinde benzer dönüşüm süreçlerinin yaşandığı ve değişen yaşam kültürünün konut mekan kurgusuna yansıdığı sonucuna ulaşılmıştır.

Architectural structures and urban settlement textures are as old and ancient as the human existence; besides that, in today's conditions where technology is constantly evolving, it is rapidly changing and transforming with our needs and life culture. To be able to read the morphological changes of highly complex architectural textures under the guidance of many factors is a prerequisite for healthy urban planning. In recent years, with the help of digital analysis methods developed as an alternative to traditional methods, concrete data on the changes in the physical structure and the social structure that shapes it can be obtained. In this context, the aim of the thesis study is to read the architectural pattern change in Hisar Region which is the first settlement of Bursa city within the city walls by using digital analysis data obtained from urban, regional and residential scale. The methods used in the study were determined in accordance with Karl Kropf's (2009) approach, which summarizes the urban tissue morphology research in four main titles in the 'Aspects of Urban Form 'article. Firstly, the historical process of Bursa, Hisar Region and traditional Bursa house is examined in relation to the factors affecting the development of urban tissue and breaking points in the context of 'historical geographical approach'. Within the scope of 'spatial analytic approach', the change of Bursa urban stains of 1939, 1958, 1976, 1982, 1990, 1995 and 2019 and urban pattern components of Hisar Region in 1862, 1939 and 2019 were measured by fractal analysis method. Finally, within the scope of 'configurational approach', the hierarchy of the transportation network of Hisar Region for these three years; and within the scope of the 'typological spatial approach ', the spatial and socio-cultural change of the traditional house, which constitutes the majority of the architectural texture in Hisar, was examined through space syntax analysis. When the numerical findings obtained were evaluated, it was concluded that similar transformation processes took place in different scales of the city and the changing life culture was reflected in the organization of the housing spaces.