Mir`âtü`l-Ebdân Fî Teşrîh-i A`zâi`l-İnsân (1820) ve İlm-i Teşrîh-i Tavsifî (1908) adlı kitaplarda hareket sistemine ait illüstrasyonların karşılaştırılması

Abstract

Giriş: Anatomi öğrenmenin oldukça önemli bir parçası olan ve yüzyıllardır kitaplarda yerini koruyan illüstrasyonlar aracılığıyla anatomi gelişiminin evrimsel süreci görülebilmektedir. Bu çalışma ile Osmanlı Dönemi'nde açılan `ilk tıp okulu` (Tersâne-i Âmire–1806) ile ilk tıp fakültesinin kurulması (Darülfünûn Tıp Fakültesi–1909) arasında geçen dönem içerisinde tıp eğitiminde kullanılmış olan anatomi kitaplarında `hareket sistemi`ne ait bölümlerde bulunan illüstrasyonlarda bir gelişmenin olup olmadığını incelemek amaçlanmıştır. Gereç ve Yöntem: Tezde, 1806-1909 yılları arasında illüstrasyonu bulunan ve tıp eğitiminde kullanılan matbu anatomi kitaplarına ulaşabilmek için `teşrih, beden, vücûd, vücûd-u beşer, vücûd-ı beşer, anatomi` anahtar kelimeleriyle tarama yapılarak dokuz adet kitaba ulaşılmıştır. Belirlenen tarih aralığında illüstrasyon bulunan `ilk` anatomi kitabı `Mir'âtü'l-Ebdân fî Teşrîh-i A'zâi'l-İnsân (1235/1820)` ile `son` anatomi kitabı `İlm-i Teşrîh-i Tavsifî (1325/1907-1908)` değerlendirmeye alınmıştır. Ele alınan kitaplarda `Hareket Sistemi` ağırlıklı illüstrasyonlar bulunması sebebiyle tez çalışması, hareket sistemi ile sınırlandırılmıştır. Seçilen iki kitaptaki illüstrasyonlar, nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi ile belirlenen kategoriler açısından analiz edilerek karşılaştırmaları yapılmıştır. Bulgular: Tez kapsamında hareket sistemine ait Mir'âtü'l-Ebdân fi Teşrîh-i Azâi'l-İnsân'da 19, İlm-i Teşrîh-i Tavsifî'de ise 84 adet olmak üzere toplam 103 adet illüstrasyon karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. İlm-i Teşrîh-i Tavsifî'de yer alan illüstrasyonların anatomik oluşumların gösterilmesi konusunda ideal anatomik yapıya daha uygun oldukları bulunmuştur. Her iki eserde anatomik oluşumların bir rakam veya harf ile gösterildiği, Mir'âtü'l-Ebdân fi Teşrîh-i Azâi'l-İnsân'da daha ayrıntılı açıklamaların olduğu saptanmıştır. Tartışma ve Sonuç: Elde edilen veriler doğrultusunda İlm-i Teşrîh-i Tavsifî'de yer alan illüstrasyonların ideal anatomik yapılarla daha fazla uygunluk gösterdiği saptanmıştır. Sonuç olarak belirlenen tarih aralığında anatomi alanında yaşanan gelişmelerin kitaplarda yer alan illüstrasyonlara da yansıdığı düşünülmektedir.

Introduction: The evolutionary process of anatomy development can be seen through illustrations that have remained in the books for centuries and are a very important part of learning anatomy. In this study, it is aimed to examine whether there has been any progress in the illustrations of the `locomotor system` in the anatomy books those have been used in medical education during the period between the first medical school (Tersâne-i Âmire–1806) and the first medical faculty (Darülfünûn Tıp Fakültesi–1909) established in the Ottoman period. Material and Methods: In the thesis, in order to reach the printed anatomy books with illustrations and used in medical education in 1806-1909 nine books have been reached as a result of scanning with the keywords `teşrih, beden, vücûd, vücûd-u beşer, vücûd-ı beşer anatomi`. The `first` anatomy book `Mir'âtü'l-Ebdân fî Teşrîh-i A'zâi'l-İnsân (1235/1820)` and `last` anatomy book `İlm-i Teşrîh-i Tavsifî (1325/1907-1908)` have been evaluated in the determined date range. Thesis study is restricted to the locomotor system as there are mainly illustrations of the `locomotor system` in the books studied. The illustrations in the two selected books have been examined by document analysis from qualitative research methods and analyzed and compared in terms of the determined categories. Results: A total of 103 locomotor system illustrations, 19 in Mir'âtü'l-Ebdân fi Teşrîh-i Azâi'l-İnsân and 84 in İlm-i Teşrîh-i Tavsifî, were studied comparatively within the scope of the thesis. It was found that illustrations in İlm-i Teşrîh-i Tavsifî were more compatible for ideal anatomic structure on illustrating anatomical formations. It is also found that anatomic formations were represented by a number or letter in both books and Mir'âtü'l-Ebdân fi Teşrîh-i Azâi'l-İnsân has more detailed explanations. Discussion and Conclusion: According to the data obtained, the illustrations in İlm-i Teşrîh-i Tavsifî were found to be more compatible with the ideal anatomical structures. As a result, it is thought that the developments in anatomy in the specified date range are reflected in the illustrations in the books.