Türk dinî düşüncesine modern kavramların girişi ve dönüşümü üzerine sosyolojik bir araştırma

Abstract

Modern siyasi düşünce, Batı dünyasının etkileşimsel koşullarında doğmuştur. Eski siyasi ve sosyal düzeni tepetaklak eden bu düşünce, yeni bir ahlaki düzen inşa etmiştir. Bu yeni ahlakta yönetim, meşruluğunu doğal olarak eşit özgürlüğe sahip bireylerin rızasına dayandırmış ve yönetimin temel amacı bireylerin özgürlüğünü, güvenliğini ve mülkiyet haklarını keyfi muamelelere karşı korumak olmuştur. Bu yeni ahlaki düzen Batı dışı toplumlar için hem yıkım hem de kurtuluş imkânı anlamına gelmiştir. İslam siyasi düşüncesinin inşa ettiği ahlaki düzen içindeki Türk dinî düşüncesi de, hem tehdit eden hem de umut veren modern siyasi düşünceyle yüzleşmek durumunda kalmıştır.Çalışmanın ilk bölümünde bilgi sosyolojisi bakış açısından bilgi-toplum ilişkileri tartışıldı. Ayrıca siyasi modernleşmenin felsefi, siyasi ve sosyal arka planı, ilgili literatür yardımıyla tartışıldı. Bu bölümde son olarak cumhuriyet, meşrutiyet, demokrasi, eşitlik ve özgürlük kavramlarının, antik Yunan'dan başlayan Batı dünyasındaki serüvenleri ele alındı.İkinci bölümde, Cumhuriyet'in ilanına kadarki dinî düşünceyi temsil eden düşünürlerin metinlerine yorumlayıcı bir yaklaşımla içerik analizi uygulandı. Dinî düşünürler, çökmekte olan Osmanlı Devleti'ni kurtarmak için modern siyasi kavramları, asimetrik bir tarzda dinî terimlerle dinîleştirip halkı seferber etmek istemiştir. Türk dinî düşüncesinin asıl amacı, korkuları olan ve çıkarını düşünmesi gereken eşit özgürlüğe sahip bireyleri toplumsal sözleşmeyle kendilerinin efendisi yapmak değildir. Dinî düşünce, halkı seferber ederek devleti kurtarmayı hedeflediği için modern siyasi kavramlara da araçsal bakmıştır.Üçüncü bölümde, 1950-1980 yılları arasında Türk dinî düşüncesini temsil eden isimler üzerinden modern siyasi kavramların nasıl dönüştüğü analiz edildi. Bu dönemde dinî düşüncenin gözünde modern siyasi kavramlar, daha çok `düşman` Batı'nın `hastalıklı` siyasi hayatının bir ürünüdür. Böylece 1950-1980 yılları arasında Türk dinî düşüncesinin, bu sefer de Batı'daki milliyetçi/nasyonal siyasi düşünceleri asimetrik bir şekilde dinîleştirmeye çalıştığını görmek mümkündür.Anahtar Kelimeler: Bilgi sosyolojisi, kavramlar, İslamcılık, dinî düşünce, siyasal modernite, hürriyet, meşrutiyet, cumhuriyet, demokrasi

Modern political thought was born in the interactive conditions of the Western world. This idea, which upset the old political and social order, constructed a new moral system. In this new morality, management based its legitimacy on the consent of individuals naturally own equal freedom, and the main purpose of management was to protect the freedom, security and property rights of individuals against arbitrary treatment. This new moral order meant both destruction and opportunity for liberation for non-Western societies. Turkish religious thought, which is in the moral order built by Islamic political thought, had to face modern modern political thought, both threatening and promising.In the first part of the study, information-society relations were discussed from the perspective of knowledge sociology. Also, the philosophical, political and social background of political modernization has been tried to reveal with the help of related literature. In this section, the adventures of the concepts of republic, constitutionalism, democracy, equality and freedom in the Western world starting from ancient Greece were discussed.In the second part, content analysis has been applied with an interpretive approach to the texts of thinkers representing the religious thought up to the declaration of the Republic. Religious thinkers wanted to mobilize the people by religiousizing modern political concepts in an asymmetrical manner in religious terms to save the decadent Ottoman State. The main purpose of Turkish religious thought is not to make individuals with fears and equal liberties who should consider their interests their Owner and Lord by social contract. Since religious thought aimed to save the state by mobilizing the public, it also looked at modern political concepts instrumentally.In the third part, how modern political concepts were transformed were analyzed over the names representing Turkish religious thought between 1950 and 1980. In this period, modern political concepts in the eyes of religious thought are mostly a product of the `diseased` political life of the `enemy` West. Thus, it is possible to see that between 1950 and 1980 Turkish religious thought attempted trying asymmetrically religiousize nationalist political thoughts in the West, this time.Keywords: Sociology of knowledge, concepts, Islamism, religious thought, political modernity, liberty, constitutional monarchy, republic, democracy