Variations in sizes, shapes, materials and colours of mosaic tesserae in Southeastern Anatolia Region

Abstract

Bu çalışmanın amacı antik mozaikleri tesseraların şekil, büyüklük, malzeme verenklerine gore sayısallaştırmaktır. Ayrıca bu mozaiklerde kullanılan tesseralarınşekil ve büyüklüğünü sınıflandırarak birer kimlik oluşturma ve belgelemeye yardımcıolma girişiminde bulunulmuştur. Tesseraların renk analizleri ise hem kullanılanmalzemelerle ilişkilerini vurgulamak hem de dünyanın en önemli mozaikmerkezlerinden biri olan Anadolu'nun mozaik renk katalogunu oluşturmak için biradım önermektedir.Çalışma için Güneydoğu Anadolu'da ki Kommagene Bölgesi seçilmiştir. BölgeZeugma mozaiklerini barındırmakla birlikte Antakya mozaiklerine de yakındır,ayrıca birçok arkeometrik eseri barındıran zengin bir dokuya sahiptir. LiteratürdekiKommagene Bölgesi, Arsameia, Samosata, Perrhe, Bahasna ve Zeugmayerleşimleriyle ilgili bilgiler toplanmış ve her bir mozaik için bir kimlik kataloguoluşturulmuştur. Bunu takiben, Adıyaman ve Zeugma Mozaik Müzelerindekimozaikler detaylıca incelenmiş, fotoğraflanmış ve belirgin renkler Konika MinoltaChroma metreyle ölçülmüştür. Tessera büyüklükleri çekilen fotoğraflardanbilgisayarda ölçülmüş ve şekilleri Coreldraw programında çizilmiştir. Buna göretesseralar kare, dikdörtgen, yamuk, paralelkenar, üçgen, amorf ve gözbebeği gibitasvirlerde kullanılan yuvarlak belirleyici parçalar olmak üzere yedi gruba sınıflandırılmıştır. Ölçülen tesseralar içim küçük renk çipleri hazırlanmış ve ilgilimozaiğin katalogunda sunulmuştur. Arsameia ve Bahasna mozaiklerine bu çalışmaiçin erişilememiştir bundan dolayı tessera özellikler ve renkle ilgili çalışmalarSamosata, Perrhe ve Zeugma mozaiklerine uygulanmıştır.Sonuçlara göre, menderes tüm Kommagene bölgelerde kullanılan bir ortak motiftir.Mozaik tesseraların rengi yoğunlukla Munsell Toprak Renk tablosunun sarı ve sarıkırmızısayfalarındandır. Yeşil ve mavi sayfaları az sayıda çip bulundurmuştur bu dabölgede bu renkler için cam mozaik kullanımının sebebi olabilir. Ustalık Samosatamozaiklerinde tesseraların küçüklüğü ve yoğun kullanımıyla yansıtılmışken, Zeugmave Perrhe'de yoğunluğun yanı sıra renk çeşitliliğiyle gösterilmiştir. Bunlara ekolarak, Perrhe tesseralarından karbonlu kayalardan pembemsi beyaz, gri ve nadirgörülen mavi, kırmızı ve yeşil altı adet örnek X-ışını kırınımı analizine tabitutulmuştur. Buna göre, kayaçlar kalsit, mavi, kırmızı ve yeşil örnekler camsımalzemelerdir.

The aim of this research was to quantify ancient mosaics by their shape, size,material and colours. The study made an attempt to classify the various shapes andsizes of the tesserae used in ancient mosaics, which would help identifying anddocumenting the subject domain. Investigating tesserae colors was both for drawingattention to types of material used in ancient mosaics and first step for proposing acolor catalog of Anatolia, one of the most important mosaic centers of world.Commagene Region in Southeast Anatolia was selected for case study as it hostsZeugma-Belkıs mosaics is close to Antioch mosaics, and the region is accouteredwith archeometrical artifacts. Information on Commagene Region mosaics fromArsameia, Samosata, Perrhe, Bahasna and Zeugma settlements, in literature wasgathered in order to propose an identification catalog for each mosaic. Followingthis, mosaics from Adıyaman and Zeugma Mosaic Museums were investigated indetail, they were photographed and distinguished colors were detected with KonikaMinolta Chroma meter. Tesserae sizes were measured from taken photographs andshapes were drawn in computer with Coreldraw. According to data obtained tesseraeshapes were classified into seven groups, namely; square, rectangle, trapezoid,parallelogram, triangle, amorphous and definitive piece which was roundel shapesused for specific delineations such as eyeballs. A small color chip was prepared for each measured tesserae and presented in catalog of related mosaics.Mosaics from Arsameia and Bahasna were not attainable in the Adıyaman museumtherefore tesserae traits and color measurements was conducted on Samosata, Perrheand Zeugma mosaics.According to results meander was the common motif used in all settlements.Commagene Region mosaics mostly contained tesserae from yellow (Y) and yellowred(YR) pages of Munsell Soil Color chart. Green and blue pages had few chipswhich explain the reason for use of smalti in the region. Mastery was indicated withtesserae size and tesserae density in Samosata and with color use and tesserae densityin Zeugma and Perrhe. In addition six samples such as pinkish white and greycolored carbonatic rocks and unique colored ones such as blue, red and green fromPerrhe was minerologically analyzed with X-ray diffraction (XRD), which revealedcarbonatic rocks were calcite and blue, red and green tesserae were glassy structures.