Sivas ili Altınyayla ilçesi Merkez (Tonus) Camii süslemeleri

Abstract

Bu çalışmaya konu olan Sivas ili Altınyayla ilçesi Merkez (Tonus) Camii ilçenin merkezinde, Aydın Mahallesinde bulunmaktadır. Merkez Camii ilçedeki en eski tarihli camii olmasının yanında, Türk mimarisindeki ahşap direkli ve tavanlı camilere örnektir. Ahşap direkli ve tavanlı camilerin Gazneliler ve Karahanlılar tarafından inşa edilerek uygulanmış olduğu ve Orta Asya'dan Anadolu'ya taşındığı bilinmektedir. Anadolu'ya yerleşen Türkler mimari eserlerinde ahşabı yoğun olarak kullanmışlardır. Selçuklu, Beylikler ve Osmanlıların ilk dönemlerinden günümüze kadar varlığını korumuş olan Ulu camiler, küçük mescitler ve diğer mimari eserlerde bunu görmek mümkündür. Ankara'daki Aslanhane ve Ahi Elvan Camii'leri, Beyşehir'deki Eşrefoğlu Camii örnekler arasında gösterilmektedir.Anadolu'daki Altınyayla Merkez (Tonus) Camii süslemeleri araştırmanın kapsamını oluşturmaktadır. Bu bağlamda araştırmaya konu olan Altınyayla Merkez (Tonus) Camii için ilgili yerlerden gerekli izinler alınarak, detaylı bilgiler toplanmış, literatür araştırması yapılmıştır. Ayrıca Altınyayla Merkez (Tonus) Camii'nde mekân incelemesi araştırma kapsamında gerçekleştirilmiştir.Camii içerisindeki süslemeler batı etkisiyle barok, rokoko ve neo klasik tarzdaki üsluplar, bitkisel motifler, hayvan figürleri ve geometrik şekiller ile süslenmiştir.Ahşap ve alçı üzerine Edirnekârî, kalem işi, çakma, oyma ve ajur oyma tekniklerinin birlikte kullanılması ile yapılmıştır. Caminin süslemeleri Selçuklu, Beylikler, Osmanlı ve batı sanat üsluplarının etkisiyle, barok üsluplar, neo-klasik tarzlar, 'S' ve 'C' kıvrımlar öne çıkmaktadır. Ayrıca bitkisel motiflerden, vazo içerisinde çiçek motifleri, penç çeşitleri, goncalar, laleler, yapraklar, akantus yaprakları, bahar dalları, bahar çiçekleri (gül), rozetler, palmetler, püsküller-saçaklar, hayvan figürlerinden rûmiler, münhaniler, geometrik şekillerden; kare, dikdörtgen, üçgen ve baklava dilimleri dikkat çekmektedir. Bu süslemeler farklı dönemlerin yansıması olarak Osmanlı Geç Dönem eseri olan Altınyayla (Merkez) Camii'nde karşımıza çıkmaktadır.Merkez Camii süslemeleri motif, desen, kompozisyon, renk ve teknik açıdan incelenmiştir. Süslemelerin ayrıntılı incelenmesinin ardından genel ve detaylı fotoğrafları çekilmiştir. Detaylı fotoğraflardan yararlanarak ayrıntılı desen çizimleri asıllarına uygun olarak çizilmiştir. Bu çizimler ile günümüzdeki durumu tespit edilerek belgeleme çalışması yapılmıştır. Merkez (Tonus) Camii'ndeki desenler herhangi bir desen raporuna bağlı kalınmadan el emeği ile çizilmiş olduğu için çizimler de birim desenlerin tekrarlarında ve simetrilerinde farklılıklar görülmüştür. Bu durumdan dolayı çizimlerde bir desen ve motifler örnek alınarak adobe illüstratör programında simetrik olarak çizilmiştir. Altınyayla Merkez (Tonus) Camii'nin tüm ahşap malzemeleri çam ağacından yapılmıştır. Camii içerisi ahşap tavanlı ve direkli olmasından dolayı ahşap kaideler üzerinde çatlamalar, renklerde ve süslemelerde yer yer bozulmalar tespit edilmiştir. Tarihi ve mimari öneme sahip olan Altınyayla Merkez (Tonus) Camii'nin süslemelerine gereken değerin verilmediği görülmüştür. Bu eksikliklerin restorasyon çalışması sırasında giderilmesi gerekmektedir.Bu sebeple Altınyayla Merkez (Tonus) Camii süslemelerinin, belgeleme çalışmasının yapılıp literatüre kazandırılması gelecek nesillere ve araştırmacılara kaynak olması açısından önem arz etmektedir.Anahtar Kelimeler: Ahşap Süsleme, Ajur Oyma, Doğal Boyama, Kalem işi, Sivas, Tonus Camii

The Central (Tonus) Mosque which is the subject of this study is located in the Altınyayla district in Sivas province. Although the Central Mosque is the oldest mosque in district and it is an example of mosques with wooden pillars and ceilings in Turkish architecture. It is known that mosques with wooden pillars and ceilings were built and implemented by Ghaznavids and Karakhanids and moved from Central Asia to Anatolia. It is seen that Turks, Seljuks, Principalities and Ottomans who settled in Anatolia used wood intensively in their architectural works, great mosques and small masjid that have survived to this day such as Aslanhane and Ahi Elvan Mosque in Ankara and Eşrefoğlu Mosque in Beyşehir.The subject of our research is the decorations of the Altınyayla Central (Tonus) Mosque in Anatolia. For this study necessary permission was obtained from related places after this detailed information was collected from the relevant places and a literature research was conducted. Also, the place investigation in the Altınyayla Central (Tonus) Mosque was carried out within the scope of the research.The decorations inside the mosque were made under the influence of the west therefore baroque, rococo and neo classic style styles was decorated with herbal motifs, animal figures and geometrical shapes.The decorations inside the mosque were made with the use of pencilwork, pegging, carving and openwork carving techniques on wood and plaster. In decorations, baroque styles with western influences, neo-classical styles, 'S' and 'C' folds, flower motifs in the vase, palmettes, rosettes, tassels-fringes, rumis from animal motifs, munhanis, tulips from herbal motifs, rosebud varieties, buds, leaves , acanthus leaves, shua patterns, spring branches, spring flowers, floral and geometric motifs are used. These decorations appear as a reflection of different periods in late Ottoman work Altınyayla (center) Mosque.Central Mosque decorations were examined in terms of motif, pattern, composition, color and technique. Following the detailed examination of the ornaments, general and detailed photographs were taken. By making use of detailed photographs, detailed pattern drawings were drawn in accordance with the originals. With these drawings, the current situation was determined and a documentation study was carried out. Since the patterns in the Central (Tonus) Mosque were drawn by hand without regard to any pattern report, differences were observed in the drawings, symmetries and repetitions of the unit patterns. Because of this, a pattern and a motif are taken as examples in the drawings and they are drawn symmetrically in the Adobe Illustrator program. All wooden materials of Altınyayla Central (Tonus) Mosque are made of pine wood. Due to the wooden ceilings and pillar inside the Central (Tonus) Mosque, cracks on wooden bases, deterioration in colors and decorations were detected. It was seen that the necessary importance was not given to the ornaments of Altınyayla Central (Tonus) Mosque, which has historical and architectural importance. These shortcomings need to be eliminated during the restoration work.For this reason, it is important for Altınyayla Merkez (Tonus) Mosque decorations to be made as a resource for future generations and researchers by making documentation studies and bringing them to the literature.Keywords: Wooden Ornament, Openwork Carving, Natural Painting, pencilwork, Sivas, Tonus Mosque