İlkokul hayat bilgisi ve sosyal bilgiler ders kitaplarının toplumsal cinsiyet açısından incelenmesi

Abstract

Toplumsallaşma sürecinde bireylere cinsiyet rollerinin okul ve ders kitaplarının önemi büyüktür. Okul, kültürel ve toplumsal değerlerin aktarıldığı ve tekrar üretildiği ana mekân olarak, toplumsal cinsiyet kimliklerinin de olgunlaştırıldığı bir kurum durumundadır. Toplumsal cinsiyet rollerinin ilkokul düzeyinde okutulan ve içerik olarak hayatla iç içe olan sosyal bilgiler ve hayat bilgisi gibi iki önemli ders ve bu derslerde okutulan ders kitapları aracılığı ile yeni nesillere doğru aktarımının sağlanması oldukça önemlidir. Bu öneme binaen, gelecek nesillerin doğru yönlendirmelerle şekillenmesi adına çalışmamızın faydalı olması umulmaktadır. Çalışmamızda 2019-2020 eğitim öğretim yılında okutulan ilkokul 1., 2. ve 3. sınıf hayat bilgisi ve 4. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarının toplumsal cinsiyet açısından çeşitli değişkenlere göre değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda ilkokul 1., 2. ve 3. sınıf hayat bilgisi ve 4. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarındaki metin ve görsellerde; bireylerle özdeşleştirilen nesne ve renklerin, bireylere çizilen davranış kalıpları ve aile içi rollerin, bireylerin meslek seçimlerinin, bireylerin kişisel uğraşı ve eylemlerinin toplumsal cinsiyet açısından değişkenlik gösterme durumlarına; bireyler toplumun cinsiyetlere bakış açısına göre etken veya edilgen olma durumlarına; dil içinde toplumsal cinsiyetin farklı değişkenlerine göre şekillenmiş olan kalıplaşmış ifadelerin yer alma durumlarına cevap aranmıştır. Söz konusu kitapların içeriğinde yer alan metin ve görsellerinin öğrencilere cinsiyet ifadeleri ve toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin görüş edindirme konusundaki rolünün tespiti çalışmanın temel hedefleri arasındadır. Bu çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden biri olan doküman incelemesi yapılmıştır. Çalışma boyunca taranan kaynaklardan elde edilen veriler içerik analizi (içerik çözümleme) yöntemiyle değerlendirilmiştir. Çalışma sonunda inceleme kapsamında yer alan ders kitaplarındaki cinsiyet söylemlerinin kullanılış şekli ve toplumsal cinsiyet rollerinin sunuluşunun genel anlamda duyarlılıkla hazırlandığı fakat bu duyarlılık seviyesinin yeterli olmadığı neticesine varılmıştır.

Gender roles of individuals and schools and textbooks are important in the process of socialization. The school is an institution where gender identities are matured as the main place where cultural and social values are transferred and reproduced. It is very important to ensure that gender roles are transferred to the new generations through two important courses such as social studies and life science which are taught at primary level and are intertwined with life. Because of this importance, it is hoped that our work will be beneficial in shaping the future generations with the right directions. In this study, it was aimed to evaluate the primary, first and second grade life science and fourth grade social studies textbooks in the 2019-2020 academic year according to various variables in terms of gender. In accordance with this purpose, in the text and visuals of the 1st, 2nd and 3rd Grade Life Science and 4th Grade Social Studies textbooks; the gender variability of objects identified with individuals, patterns of behavior and family roles drawn to individuals, occupational choices of individuals, personal engagement and actions of individuals; individuals' being active or passive according to the gender perspective of the society; The aim of this study was to answer the stereotyped expressions which are shaped according to different variables of gender in language. The main objectives of the study are to determine the role of the text and images in the content of these books in terms of providing students with opinions on gender expressions and gender roles. In this study, one of the qualitative research methods, document analysis, was conducted. The data obtained from the scanned sources were evaluated by content analysis (content analysis) method. At the end of the study, it was concluded that the use of gender discourse in the textbooks and presentation of gender roles were prepared with sensitivity in general, but this sensitivity level was not sufficient.