Hacım Sultan Menâkıbnâmesi üzerine bir inceleme

Abstract

Hacı Bektaş-ı Velî'nin halifelerinden Hacım Sultan adına düzenlenmiş olan Hacım Sultan Menâkıbnâmesinin hangi sosyal ve kültürel zeminde üretildiğinin tespiti ve incelenmesi çalışmamızın amacını oluşturmaktadır. Menâkıbnâmeler ait oldukları zümreler tarafından yarı kutsal olarak kabul edilen ve insanları doğrudan etkileyen edebî metinlerdir. Bu eserlerin, Türk kültürü içerisindeki teşekkülü ve oluşturduğu gelenek ve bu geleneğin aktarıcısı olan yazıcıları incelemek de amaçlarımız arasındadır. Menâkıbnâme yazıcıları ise halk anlatı yapısını takip ederek derledikleri menkabeleri ortak Türk yazı özelliklerini gözeterek eserlerini meydana getirmişlerdir. Hacım Sultan Menâkıbnâmesi üzerine sözlü ve yazılı kaynaklar araştırılmıştır. Sözlü kültür kaynakları için, Hacım köyü ve çevre köylerde Hacım Sultan hakkındaki rivayetleri yaratıldığı ortamda sözlü kaynaklardan tespit için alan çalışması yapılmıştır. Alanda yapılan çalışmada ise alanda derleme ve inceleme yöntemlerinden, görüşme yöntemi ve gözlem yöntemi kullanılmıştır. Alan çalışmasında Hacım sultan'ın adının, Hacım köyü başta olmak üzere çevre köy ve kasabalarda bilinmekte olduğu ve hakkında menkabelerin anlatılmaya devam ettiği tespit edilmiştir. Hacım Sultan Türbesi etrafında da çeşitli inanç ve uygulamaların devam ettiği gözlenmiştir. Yazılı kaynaklar ise; Hacım Sultan Menâkıbnâmesinin nüshaları çeviri yazılı okunarak her nüshanın tam metni verilmiştir. İnceleme ?Hacım Köyü Nüshası? esas kabul edilmiştir. Esas alınan metin, yapı ve içerik özellikleri bakımından incelenerek, sözlü ve yazılı aktarımlar değerlendirilmiştir. Menâkıbnâmenin sözel dokusu tekke kültür çevresine ait olan dildir. Keramet motifleri sıklıkla geçmektedir. Halk anlatılarındaki hikâye etme özelliğine sahiptir. Hacım Sultan, Türk velî tipini yansıtmaktadır. Menâkıbnâme metninin incelenmesine, metin merkezli halkbilimi kuramlarından, Tarihî-Coğrafî Yöntem ve Yapısalcı Yöntemler kullanılmıştır. Bağlam merkezli yöntemlerden İşlevsel Yöntem kullanılmıştır.Anahtar Kelimeler: Hacım Sultan, Hacım Sultan Menâkıbnâmesi, velî, keramet, yazıcı

It is intended in this paper to determine and analyse social and cultural basis on which Menakibname was formed for the sake of Hajjim Sultan who is one of caliphs of Hajji Bektash Wali. Menakibnames are literary texts which are accepted as quasi-sacramental by the groups which they belong and it affects people directly. It is among our aims to analyse these works? place in Turkish culture and the tradition it created and writers as transmitter of the tradition. Menakibname writers created their works by taking into consideration the features of Turkish writing which they complied after following the structure of public narration. Oral and written sources on Hajjim Sultan?s Menakibname were researched. For oral cultural sources, in order to determine in the environment in which the rumours were created, field study was done in Hajjim and surrounding villages. During the field study, interview and observation method of collecting and analysis methods was used. It is detected in the field study that Hajjim Sultan?s name is known in surrounding villages and cities especially in Hajjim Sultan village and anecdotes are still being told. It was observed that different beliefs and practices continue around Hajjim Sultan?s Tomb. As written sources, full text of every page was given by reading pages of Hajjim Sultan?s Menakibname as translations. Analysis, ?Page of Hajjim Village? was considered as basis. The text which was accepted as basis was analysed in terms of structure and content, oral and written transfers were evaluated. Oral structure of Menakibname is the language which belongs to lodge culture environment. Motives of miracle are frequently mentioned. It has the same narration feature of public stories. Hajjim Sultan, reflect Turkish wali type. While analysing the text of Menakibname, one of text based folklore theories, Historic- Geographic Method, Structuralist Method was used. Functional method which is among context based methods was used.Key Words: Hajjim Sultan, Hajjim Sultan?s Menakibname, wali, miracle, writer.