Ahmed Hâlis Dede tufeylü menâkıbi`l-kibâri`l-Mevlevî fî-Menkabeti Hazreti`ş-Şeyhi`s-Sâkıbi`l-ma‛nevî (İnceleme-tenkitli metin)

Abstract

Mevlevîlik tarikatı çevresinde oluşan edebî mahsuller Türk edebiyatında önemli bir yere sahiptir. Mevlevî gelenek içinde oluşan edebiyat genellikle Mevlevîhaneler etrafında teşekkül etmiştir. Kütahya Mevlevî Asitanesi Osmanlı coğrafyasına yayılmış doksan civarındaki Mevlevîhane içerisinde en önemli Mevlevîhanelerden biridir.17. yüzyılın sonlarından 18. yüzyılın ortalarına kadar Kütahya Arguniyye Mevlevîhanesinde şeyhlik yapmış olan Mustafa Sâkıb Dede ile babasının bıraktığı yerden 18. yüzyılın sonuna kadar aynı Mevlevîhanede şeyhlik yapan Ahmed Hâlis Dede, Mevlevîlik tarihi açısından iki büyük esere imza atmışlardır. Mustafa Sâkıb Dede Sefîne-i Nefîse-i Mevleviyân, oğlu Ahmed Hâlis Dede ise babasının eserine zeyl olarak Tufeylü Menâkıbi'l-Kibâri'l-Mevlevî Fî-Menkabeti Hazreti'ş-Şeyhi's-Sakıbi'l-Manevî isimli eserleri yazmışlardır. Bu iki eserin konusu da Mevlevî çelebileri, dedeleri ve dervişlerinin hayat hikayeleri olmakla birlikte her iki eser içinde sosyal bilimlerin hemen hemen bütün alanlarına ait birçok malumat mevcuttur. Bizim çalışmamızın amacı Ahmed Hâlis Dede'nin Tufeylü Menâkıbi'l-Kibâri'l-Mevlevî Fî-Menkabeti Hazreti'ş-Şeyhi's-Sakıbi'l-Manevî isimli eserinin tenkitli ve transkripsiyonlu metnini ortaya koymak, şekil ve muhteva yönüyle incelemesini yapmak, bunun yanı sıra metinde yapılan şiir iktibaslarının müelliflerini ve kaynağını tespit etmek, bu suretle kendinden önce Arap, Fars ve Türk edebiyatında yazılan manzum eserlerin Tufeylü Menâkıbi'l-Kibâri'l-Mevlevî'ye ne ölçüde tesir ettiğini açığa çıkarmaktır. Bunlarla birlikte çalışmamızda Ahmed Hâlis Dede'nin hayatına dair teferruatlı bilgi verilmiş, divanının olup olmadığı konusu geniş ölçüde tartışılmıştır. Türk edebiyatında menâkıbnâme türünün teşekkülü ve bu teşekkül esnasında Mevlevî menâkıbnâmelerinin konumu, Mevlevî menkabeleri içerisinde ise Sefîne-i Nefîse-i Mevleviyân ve Tufeylü Menâkıbi'l-Kibâri'l-Mevlevî'nin önemine genişçe yer verilmiştir.Anahtar Sözcükler: Ahmed Hâlis Dede, Tufeylü Menâkıbi'l-Kibâri'l-Mevlevî, Menâkıbnâme, Mevlevî menâkıbı, Mustafa Sâkıb Dede, Sefîne-i Nefîse-i Mevleviyân, Kütahya, Kütahya Mevlevîhanesi, Mevlana, Mesnevî.

In Turkish literature, Mevlevî tradition literature has a very important place. Mevlevî tradition literature formed usuallly around Mevlevihane. Mevlevihane is a kind of İslamic/mystic convent. The big convent of Kütahya is one of the most important Mevlevihane from the ninety around the world. Mustafa Sâkıb Dede who had done sheikdom from the latest years of 17th Century to middle of 18th Century, and Ahmed Hâlis Dede, who had done sheikdom from his father to the latest years of 18th century, have two big works in the way of Mevlevî history. Mustafa Sâkıb Dede wrote Sefîne-i Nefîse-i Mevleviyân and his son Ahmed Hâlis Dede wrote Tufeylü Menâkıbi'l-Kibâri'l-Mevlevî Fî-Menkabeti Hazreti'ş-Şeyhi's-Sakıbi'l-Manevî continiation of his father work. Also the topics of these two works are Mevlevi Çelebi, Mevlevi sheikhes and Mevlevi dervishes' lives. As well as, inclusive of this two books have a lot of information from social sciences.The aim of our study is to prepare Tufeylü Menâkıbi'l-Kibâri'l-Mevlevî Fî-Menkabeti Hazreti'ş-Şeyhi's-Sakıbi'l-Manevî's critical edition text. Besides this we investigate work's form and content. However we transformed work's content to present-day Turkish. Poem Quotations of Arabian, Persian and Turkish were established in the Tufeylü Menâkıbi'l-Kibâri'l-Mevlevî. And influence of this quotations were established to Tufeylü Menâkıbi'l-Kibâri'l-Mevlevî. In our study the life of Ahmed Hâlis Dede is focused on. We debated Ahmed Hâlis Dede's Divan. İs it present or absent? We studied Turkish lengends' creation and Mevlevî legends' formation. We mentioned Sefîne-i Nefîse-i Mevleviyân and Tufeylü Menâkıbi'l-Kibâri'l-Mevlevî within the Mevlevî legends. Key Words: Ahmed Hâlis Dede, Tufeylü Menâkıbi'l-Kibâri'l-Mevlevî, Menâkıbnâme/legend, menâkıb of Mevlevi, Mustafa Sâkıb Dede, Sefîne-i Nefîse-i Mevleviyân, Kütahya, Mevlevîhane of Kütahya, Rumi, Masnavi.