Divan-ı Hikmet`te Manevî Ayet İktibasları

Abstract

Hoca Ahmed Yesevî XI. yüzyılda yaşamış önemli bir mutasavvıf şairdir. Türk İslam Edebiyatının en önde gelen isimlerinden birisi olarak günümüze kadar tesirlerini sürdürmüştür. Şiirlerine `hikmet` adını vermiş ve bu sebeple divanı da `Divan-ı Hikmet` adıyla anılmıştır. Hikmetler muhtevası yönüyle dikkat çekmiş ve Türkistan'da İslam dininin öğrenilmesi ve yayılmasında çok etkili olmuştur. Bu çalışmada Divan-ı Hikmet'teki ayet kaynaklı dörtlük ve beyitler incelenmiştir. 256 hikmet önce sırasıyla değerlendirilmiş ve ardından ilgili ayetlerle birlikte konularına göre tasnif edilmiştir. Çalışmamız giriş ile `Divan-ı Hikmet'te İman, Divan-ı Hikmet'te İslam, Divan-ı Hikmet'te İhsan ve Diğer Konular` olmak üzere dört bölümden oluşmaktadır. Girişte Türk İslam Edebiyatı ile Kur'ân-ı Kerîm arasındaki bağ irdelenmiş, İktibas sanatına dair bilgiler sunulmuş ve ardından Hoca Ahmed Yesevî'nin hayatı ele alınmıştır. Giriş kısmında son olarak Divan-ı Hikmet ve Kur'ân-ı Kerîm başlığı altında hikmetlerde ayetlerin ne kadar etkili olduğu üzerinde durulmuştur.Birinci bölüm `Divan-ı Hikmet'te İman` başlığı ile başlamış ve İslam inancında `amentü` olarak bilinen inanç esasları değerlendirilmiştir. Bu bağlamda değerlendirilen konular sırasıyla `Allah, melekler, kitaplar, peygamberler, ahiret ve kader` olmak üzere altı başlıktan oluşmaktadır. Her bir başlıkta konuyla ilgili alt başlıklar ve yer yer ayrıntılı değerlendirmeler mevcuttur. İkinci bölüm `Divan-ı Hikmet'te İslam` başlığını taşımakta ve `ibadet, namaz, oruç, zekat, hac ve kelime-i şehadet` başlıklarından oluşmaktadır. Üçüncü bölümde ise `Divan-ı Hikmet'te İhsan` başlığıyla `tevbe, zikir, nefis, şeytan, dünya hayatı, masiva, seher ibadeti, dua, hikmet, emri bi'l-ma'ruf nehyi ani'l-münker ve veliler` gibi tasavufi konular ele alınmıştır. Bu üç konuya tekabül etmeyen fakat kaynağını vahiyden alan hikmetler de dördüncü bölümde `Diğer Konular` başlığı altında toplanmıştır. `Elest bezmi, insan, hânümân, cahiller, cimriler, cömertler, kibir, lafzî ayet iktibasları ve muhtelif diğer konular` dördüncü bölümde incelenmiştir. Bu bölümde son olarak peygamberler haricinde ayetlerde ve hikmetlerde ismi geçen `Ashab-ı Kehf, Firavun, Haman, Karun ve Samirî` üzerinde durulmuştur. Anahtar Kelimeler: Kur'an, Edebiyat, Ahmed Yesevî, Divan-ı Hikmet, İktibas.

Hoca Ahmed Yesevi is an important mystic poet, who lived in 11th century. As a prominent name, he maintains his influence until today. He entitled his poems `wisdom/hikmet` and so his divan is called as Divan-ı Hikmet. Wisdoms drew attention because of their inhalts and had an effect on learning and spreading o İslam in Turkistan. In this work verses and couplets, which are originating from versicle of Koran, were analysed. Firstly 256 Wisdoms were evaluated respectively and then they were classified according to their topics and related versicles. Our work consists of an introduction and four chapters; Faith/ İman, Islam, Kindness/ İhsan and other topics. In introduction relationship between Turkish Islamic Literature and Qoran was studied and informations about quotation were presented. After that the life of Hoca Ahmet Yesevi was dealed. Endly effects of versicles on wisdoms were discoursed in the title of Divan-ı Hikmet and Qoran.First chapter begins with the title `Faith/İman` and belief principals, which are known `amentü` in İslam, were considered. In this sense considered issues are five titels; God, Angels, Books, Prophets and Afterlife. In each title there are subtitles and partly detailed considerations. Second chapter is İslam and inhalts the titels; Worship, Pray, Fasting, Zakat, Haj. In the third chapter, which is titled Kindness/ İhsan, mystic issues were studied such as repetance, invocation, human soul/desire, devil, wordly goods, all else besides God, early morning worship, pray, wisdom, an injuction to act and speak kindly or righteously and prohibit the badness, saints.Apart from these tree issues, there are some wisdoms which are sorce of revelation. They are entitled as `Other Issues` in the fourth chapter. They are Council of souls, Human, Family, Ignorants, Stingies, Generouses, Conceit, Literal versicle quotations and other issues. In this chapter lastly apart from prophets, Ashab-ı Kehf, Pharaoh, Haman, Karun and Samirî were discorsed.Key Words: Qoran, Literature, Ahmed Yesevi, Divan-ı Hikmet, Quotation.