Sabûhî Ahmed Dede`nin hayatı eserleri ve tasavvufî görüşleri

Abstract

On yedinci yüzyıl Mevleviyye şeyhlerinden Sabûhî Ahmed Dede Yenikapı Mevlevîhânesine mensup isimlerdendir. İlk tasavvuf tecrübesini Kasım Baba'nın yanında gerçekleştiren Sabûhî Konya'ya gidip Bostan Çelebi ve Ebu Bekir Çelebi'ye intisap etmiştir. On üç yıl Konya'da seyr ü sülûk eğitimini sürdürmüş ve sonunda Mevlevi dedesi olmuştur. Şam Mevlevîhânesi şeyhliğine tayin edilen Sabûhî Dede Şam'da telif ettiği İhtiyârât-ı Sabûhî adlı eserinde Mesnevi'den intihap ettiği beyitlerin şerhini yapmıştır. Beyitlerin zahiri manasının yanında beyitlere getirdiği batınî yorumlarıyla dikkat çekmiş, kendisinden sonra gelen Mevlevileri ve tasavvuf erbabı sufileri etkilemiş, çığır açmış, ekol oluşturmuş bir sûfîdir. İlahi aşkın sarhoşu olmuş, varlık kaydından sıyrılmaya çalışmış, fenâ yolunu seçmiş, ihtiyârî ölümle aşkın cezbesine bürünmüştür. Melamî meşrep kişiliği ile Şems-i Tebrîzî'nin yolundan gitmiş ve onun temsilcisi olmuştur. Diğer yandan o vahdet-i vücûd anlayışını benimsemiş, Mevlevîliğinin yanında Ekberî irfan geleneğini de benimsemesiyle on yedinci yüzyılda dikkat çeken bir sufi sayılabilir. Sabûhî ilmî yönünün yanısıra edebî yönüyle de tanınan bir şahsiyettir. Sabûhî, şiir yazacak düzeyde Arapça ve Farsça'ya vâkıftır. Sabûhî Dede'nin müstakil Türkçe Divanı bulunmaktadır. Aslında bu esere divandan çok divançe demek daha doğru olur. Divan'ında yedi yüz beyit civarında şiir vardır. Fakat Divan'ı müretteb değildir. Şiirlerinde ilâhi aşkın yoğun bir şekilde terennüm edildiği görülmektedir. Sabûhî Ahmed Dede gerek Divan'ının mürettep olmayışı gerekse İhtiyârât-ı Sabûhî'yi yazma gayesinde ifade ettiği üzere seçtiği ve ele aldığı beyitlerde işlenen konular belirli bir çerçevede kalmıştır. Çizilen çerçeve de neyistandan kopup bu süflî âleme düşen insanın tekrar aslî vatana dönme mücadelesi anlatılmaktadır. Seyr ü sülûk ile nefsin terbiye edilmesi, arındırılması, gönül aynasının parlatılması, irâdî ölümle fenâ mertebesine ermek gayesinin güdülmesi onun benimsediği seyr ü sülûk yolunun genel özellikleridir. Öyleki bakâbillah mertebesinde vahdet-i vücûd zevkini tadarak vuslata ermek gayesi güdülmektedir. Bu nedenle Sabûhî Dede'nin tasavvuf anlayışının şekillenmesinde dikkat çeken tasavvufî kavramlar da bu doğrultuda teşekkül etmiştir. Biz bu çalışmamızda Sabûhî Dede'nin tasavvufun temel konularına dair görüşlerini tespit etmeye çalıştık.Anahtar Kelimeler: Mevlevî, Sabûhî, İhtiyârât-ı Sabûhî, Yenikapı, Tasavvuf.

Sabuhi Ahmed Dede, one of the seventeenth century Mevleviyya sheikhs, is a member of the Mevleviyah of Yenikapi. Sabuhi went to Konya and entered Bostan Çelebi and Abu Bakr Çelebi, who performed his first Sufism experience with Kasım Baba. He continued his education in Konya for thirteen years and eventually became Mevlevi's Dadah then he became the sheikh in the Damascus Mevlevîhâne and in his , Sabuhi Dede who was appointed to the Shaykh of Damascus Mevlevîhâne made the commentary of the couplets he had chosen from Masnavi in his work called ıhtıyarat-ı sabuhi. He is a groundbreaking Sufi that drew attention with his inward interpretations brought to the couplets besides their apparent meanings, influenced the Mevlevis and Sufis after him and marked an era.He was drunk with divine love, tried to get out of the existence record, chose the path of fate, he was attracted to love with discretionary death. Having Melamî personality,he went through the path of Şems-i Tabriz and became his representative, On the other hand, he adopted the concept of the Vahdat-I Vucud and besides his Mevlevi personality, he became an important representative of the irfan tradition in the seventeenth century. Sabuhi is a person who is known for his literary aspect as well as his scientific aspect. Sabûhî Dede, who is proficient in Arabic and Persian languages, has his own Dıvan.In fact, it is more accurate to say divançe than Dıvan . There are aproximately seven hundred couplets in his Dıvan.His Dıvan is not a systematical one. In his poems it is seen that the divine love is intensely chanted. As Sabuhi Ahmed Dede mentioned in his aim to write the ıhtıyarat-ı Sabuhi, the subjects of the titles he chose and dealt with remain within a certain framework.Under the framework drawn, the struggle of the man falling into this sufli life from neyistan to return to his homeland is discussed. Wıth the help of the course of education (Seyr u sülûk) and purification of the soul, purifying, polishing of the heart mirror are features of his way of sufism . For this reason, the concept of Sufism, which drew attention to the shaping of the concept of Sufism of Sabuhi Dede, has been formed in this direction. In addition, under another heading, approaches to existence were identified and explanations about the belief in tawheed were included. His views on such subjects as humanity, righteous soul, spirit and meratib were declared.Key Words: Mevlevî, Sabûhî, İhtiyârât-ı Sabûhî, Yenikapı, Tasavvuf.