Fantasies of the end: Cosmology and apocalypse in `Dürr-i̇ Meknun`

Abstract

Bu tez, `Dürr-i Meknun`un (Saklı İnci) alternatif bir okumasını sunmayı amaçlamaktadır. Eser, 15.yüzyılda bir Osmanlı sufisi olan Yazıcıoğlu Ahmed Bican tarafından kaleme alınmıştır. Ahmed Bican; Kâtip Salâhaddin'in oğlu, meşhur Yazıcıoğlu Mehmed'in de erkek kardeşidir. Bu üç ismin eserleri aynı zamanda tematik benzerlikler taşır. Ahmed, sofu bir hayat tarzı benimsediğinden, oldukça solgun ve zayıf bir görünümdedir. Bu sebeple kendisinin de kullandığı, `Bican` (Cansız) lakabıyla anılmaktadır. Yazıcıoğlu kardeşler, Ankaralı Hacı Bayram'ın öğrencileri olup, Bayrami tarikatına bağlıdırlar. En geniş manasıyla, `Dürr-i Meknun`, apokaliptik geleneklerle dolu bir kozmoloji eseri olarak sınıflandırılabilir. Ancak, modernite öncesi dönemin janrları keskin hatlara sahip olmadıklarından, metni, modern, kompak bir terimle nitelendirmek, metnin bütünsel açıdan kavranışını engellemektedir. Bu sebeple tezde, söz konusu metnin değişik boyutlarını ve metinlerarasılığını göstermek amacıyla karşılaştırmalı metinsel bir metod kullanmaktadır. `Dürr-i Meknun`da tasvir edilen, hiyerarşik bir düzene oturtulmuş kozmoloji, apokaliptik kurgularla son bulur. Bu tez, Ahmed Bican'ın metnini, İstanbul'un fethi ve kehanet temaları üzerinden, bir politik motif altında analiz eden son dönem çalışmalarını yapısökümleyerek, entellektüel düzlemde irdelemektedir. Böylece, 16. ve 17. yüzyıllardaki Osmanlı - Safevi çatışmasından önceki dönemde Sünni ve Şii, Bizans ve Müslüman apokaliptik geleneklerdeki bulanık sınırları yansıtmaktadır.Anahtar Kelimeler: Ahmed Bican, Kozmoloji, Apokalips, İstanbul, 'aja'ib ve ghara'ib

This thesis aims to present an alternative reading of `Dürr-i Meknun` (The Hidden Pearl). It was penned by Yazıcıoğlu Ahmed Bican, an Ottoman mystic, in the 15th century. He was the son of Salah al-Din `al-katib` and the younger brother of the famous Yazıcıoğlu Mehmed whose works bear similar thematic affinities. During his lifetime Ahmed called himself - and he was called- `Bican`, (The Lifeless), due to his flagging appearance as a result of his praxis of austerities. The Yazıcıoğlu brothers were the students of Haci Bayram of Ankara, and they belonged to the Bayrami order of dervishes. In broadest terms, `Dürr-i Meknun` can be classified as a work of cosmology imbued with apocalyptic traditions. However, as the genres of the premodern era do not have concise boundaries, labeling the text under a modern, compact term automatically beclouds to understand it in unity. Thus, this thesis adopts a comparative textual method in order to elucidate the different dimensions of the text and its intertextuality. Set in a hierarchical order, the cosmology depicted in `Dürr-i Meknun` concludes with apocalyptic speculations. Deconstructing the recent studies on Ahmed Bican's work which analyzes the relationship between the conquest of Constantinople and the prophetic themes under a political topos, this study does assay the text on an intellectual plane reflecting somewhat blurred peripheries between Byzantine and Muslim apocalyptic traditions and among Sunnah and Shiah in the period preceding the Ottoman-Safavid conflict of the 16th and 17th centuries.Keywords: Ahmed Bican, Cosmology, Apocalypse, Constantinople, Wonders and Oddities