Müstakimzâde Süleyman Sâdeddin Efendi`nin itikadî görüşleri ve Şerefü`l-Akīde adlı eseri

Abstract

Müstakimzâde; XII. (XVIII.) yüzyıl Osmanlı Dönemi âlimlerinden olup, ilmî sahada çok yönlü bir şahsiyettir. Dinî, edebî ve sanatsal alanlarda çok sayıda eseri vardır. Eserlerinden Hanefî-Mâtürîdî bir çizgide olduğu anlaşılan Müstakimzâde'nin tasavvufî yönü de vardır. Nakşibendîlik Tarikati'nin Müceddidîlik kolunun önemli isimlerindendir. Nakşibendîliğin Anadolu'da yayılmasında oldukça etkili olmuştur. Müstakimzâde'nin biyografi alanında yaptığı çalışmalar en önemli eserleri arasında yer alır. Tanınmış isimler ve Osmanlı şeyhülislamlarını ele aldığı biyografik eserleri günümüz araştırmacılarının da istifade ettiği başvuru kaynaklarındandır. Kendisi de bir hattat olan Müstakimzâde'nin hattatların biyografisi üzerine hazırladığı eseri de bu alanda gerçek bir başucu kaynağıdır.Müstakimzâde, Osmanlı Devleti'nin neredeyse her alanda güçlü olduğu `Yükselme Dönemi`nden çıkıp `Gerileme Dönemi`nin sürdüğü bir zamanda yaşamıştır. Eserlerinde yaşadığı dönemin tartışma konularının hatta X. (XVI.) yüzyıl tartışma konularının izlerine rastlanmaktadır. Saray, tekke ve medresenin toplum üzerinde oldukça etkili olduğu bu dönemde Müstakimzâde, tasavvufî kimliği nedeniyle `tekke`den yana bir duruş sergilemiştir. Özellikle Kadızâdeliler-Sivâsîler çekişmesine dair tartışma konularının eserlerine yansıdığı görülmüştür. İstanbul'da doğup, büyüyen ve burada yetişen Müstakimzâde 1788'de vefat etmiştir. Ardında yüzden fazla eser bırakmıştır. Bu eserleri arasında Hanefî mezhebinin kurucu imamı Ebû Hanîfe'nin en önemli eserlerinden biri olan el-Fıḳhü'l-ekber'in şerhi de yer almaktadır. Müstakimzâde'nin Şerefü'l-akīde adını verdiği el-Fıḳhü'l-ekber şerhi bu çalışmamızın ana konusudur. Çalışmamızda ayrıca Müstakimzâde'nin hayatı, eserleri ve kelâmî görüşleri hakkında da bilgi verilmiştir. Birinci bölümde Müstakimzâde'nin hayatı ve ilmî kişiliği; ikinci bölümde Şerefü'l-akīde adlı eseri ve üçüncü bölümde ise itikadi görüşlerine yer verilmiştir.Çalışmada Müstakimzâde'nin yaşadığı dönem olan XII. (XVIII.) yüzyıl sosyokültürel özelliklerine de yer verilmiştir. Müstakimzâde'nin kelâmî görüşlerinin tespit edilmesinde ulaşılabilen bazı eserlerinden yararlanılmıştır. Başta Şerefü'l-akīde olmak üzere Terceme-i Mektûbât-ı Kudsiyye, Ahidnâme, İrade-i Cüz'iyye Risalesi, Şerh-i Dîvân-ı Ali, Tefsîru sûreti'l-Fâtihâ adlı eserler tetkik edilmiştir. Ayrıca Müstakimzâde'nin eserleriyle ilgili yapılmış tez çalışmalarından, akademisyenlerce hazırlanan makalelerden ve Müstakimzâde'nin diğer bazı eserlerinden de istifade edilmiştir. Sonuç kısmında ise Müstakimzâde'nin elde ettiğimiz kelâmî görüşlerine dair açıklamalara yer verilmiştir. Yapılan değerlendirmeyle Müstakimzâde'nin Hanefî-Mâtürîdî bir yaklaşımla tasavvufu harmanlanması neticesinde oluşturduğu zengin mirasın daha iyi anlaşılması amaçlanmıştır.Anahtar Sözcükler:Müstakimzâde, Şerefü'l-akīde, Fıḳhü'l-ekber Tercümesi, Hanefîlik, Mâtürîdilik, Müceddidiyye, Kelâm, Nakşibendiyye, Osmanlı Âlimleri

Mustaqim-zadah, is a scholar of the XII. (XVIII.) century Ottoman period and he is also a versatile personality in the scientific field. He has published in many religious, literary and artistic fields. Mustaqimzadeh, whose works are understood to be in a Hanafi-Maturid style, also has a Sufi aspect. He is an important figure in the Mujahideen branch of the Naqshbandi order. He was very effective in the spread of Naqshbandi in Anatolia. Mustaqimzadeh's works on biography are among the most important works of him. Biographical works of famous names and Ottoman sheikhsislams are among the reference sources that today's researchers have benefited from. His work which he prepared on the biography of calligraphers by Mustaqimzadeh, himself a calligrapher, is a real bedside source in this field.In the meantime, he emerged when the Ottoman Empire was strong in almost every field, emerged from the `Ascension Period` and entered the `Decline Period`. In his works, traces of the debates of the period he lived, and even the debates of the X. (XVI.) Century are encountered. In this period when palace, dervish lodge and madrasah were highly influential on society, Mustaqimzadeh took a stand for `dervish lodge` because of his sufi identity. It is seen that the discussions about the Kadızâdeliler-Sivâsîler contention are reflected.Born and raised in Istanbul, Mustaqimzadeh, who grew up there, passed away in 1788. He left behind more than a hundred works. Among these works, is the commentary of al-Fıkhu'l-akbar that is one of the most important works of Abu Hanifah, the founding imam of the Hanafi school. The commentary of al-Fıkhu'l-akbar which Mustaqim-zadah named Sharaf al-'Aqīda is the main subject of this study. In this study, information was also given about Mustaqimzadeh 's life, works and theological opinions. In the first part, the life and scientific personality of Mustaqimzadeh; in the second part, his work Sharaf al-'Aqīda and in the third part the views of creed are given.In the study, XII. (XVIII.) Century, in which Mustaqimzadeh lived, social and cultural characteristics are also included. Some of the works of Mustaqimzadeh, which can be reached in determining the theological views, were used. The works named Terceme-i Mektûbât-ı Kudsiyye, Ahidnâme, İrade-i Cüz'iyye Risalesi, Şerh-i Dîvân-ı Ali, Tefsîru Sûreti'l-Fâtihâ, especially Sharaf al-'Aqīda, were examined. In addition, the thesis studies about Müstakimzâde's works, articles prepared by academicians and some other works of Mustaqimzadeh were also utilized.In the final part, explanations about the theological views we have obtained are provided by Mustaqimzadeh. With this evaluation, it is aimed to better understand the rich heritage of Mustaqimzadeh created as a result of blending Sufism with a Hanafi-Maturid approach.Key Words:Mustaqimzadeh, Sharaf al-'Aqīda, Fıḳhü'l-akbar Translation, Hanafi, Maturidiyya, Mujaddidiyya, Kalam, Naqshbandiyya, Ottoman Scholars.