Performans teori açısından Türkiye`de dinî hitabet sanatı

Abstract

ÖZETDinî folklorun çalışma alanlarından biri olarak vaaz ve hutbe icraları, Performans Teori bağlamında anlatıcı, metin, dinleyici, mekân ve zaman boyutlarında incelenebilir. Kuramsal çerçevede bahsi geçen beş boyutun, icra öncesi, zamanı ve sonrasında birbirini etkileyebildiği görülmektedir. Anlatıcı merkezli incelemede, vaizler dinleyiciyi etkileyebilmek ve fikirlerini aktarabilmek için pek çok anlatım tekniğinden yararlanmaktadır. Vaaz ve hutbe metinlerinde ise içerdiği dinî bilgilerin yanı sıra hitap kalıpları, başlangıç ve bitiriş formelleri ve de tekrarlama çeşitleri bulunmaktadır.Bir icra türü olarak dinî hitabet, icracının yararlandığı folklor ürünleri açısından da incelenebilir. İncelenen dinî hitabet örneklerinde icracıların kıssa, fıkra, atasözü, deyim, şaka, dinî-tasavvufî halk şiiri, türkü gibi halk kültürü unsurlarından faydalanarak icralarını zenginleştirdikleri görülmektedir. İslâm'ın doğduğu asırdan günümüze kadar sözlü, yazılı ve elektronik kültür ortamlarında icra edilen dinî hitabet türleri, kültürel belleğin aktarımını sağlayan önemli alanlardan biri olmuştur. İcra zamanı ve mekânları çeşitlilik gösteren vaazlar, dinleyici profili de bu bağlamda değişen ve Türkiye'de yeterli düzeyde ele alınmamış bir alandır. Vaaz icraları; tarihten bugüne cami, tekke, medrese, kütüphane, ev gibi başlıca mekânlarla birlikte resmî din kurumunun değişen ve gelişen irşad politikası neticesinde mekânsal anlamda genişleyerek cezaevi, hastane, çocuk yurtları, okul yurtları, kamu kurumları gibi pek çok alanda da gerçekleştirilmektedir.Dinî hitabet türlerinin performans merkezli incelenmesi, bu icra türlerinin toplumsal karşılıklarının neler olduğu sorusunu da beraberinde getirmektedir. İşlevsel Kuram ise bu soruya cevap vermektedir. Vaaz ve hutbeler, toplumsal kuralların düzenlenmesi bakımından destekleyici özellik göstermektedir. Geçiş dönemlerinde icra edilen vaazların toplumsal kurallara ve törelere destek vermesi buna iyi bir örnektir. Dinî hitabet türlerinin aynı zamanda birleştirici, ekonomik, rahatlatıcı, eğitici-öğretici, milli değerlere destek verici, tanıtıcı ve siyasî işlevleri de bulunmaktadır. Siyasî işlev, kimi durumlarda ayrıştırıcı olması yönüyle bozuk işlevi de içinde barındırmaktadır.Bu çalışmada, dinî hitabet icraları yukarıda zikredilen Performans Teori inceleme yöntemiyle anlatıcı, metin, dinleyici, mekân ve zaman bağlamlarında incelenecektir. Bu bağlamda, elde edilen veriler ışığında dinî hitabet-folklor ilişkisi gün yüzüne çıkarılacak, vaizlik mesleği ise meslek folkloru açısından ele alınacaktır. Dinî hitabetin toplumsal etkisi ise İşlevsel Kuram bağlamında yorumlanacaktır. Anahtar Kelimeler: dinî folklor, dinî hitabet, vaaz, hutbe, vaizlik, Performans Teori, İşlevsel Kuram.

ABSTRACTAs a study area of religious folklore, sermon and preach performances can be examined in terms of narrator, text, listener, space and time in the context of Performance Theory. In the theoretical framework, it is seen that these five dimensions can affect each other before, during and after performance. In narrative-centered analysis, preachers use many narrative techniques to influence the audience and convey their ideas. In the preach and sermon texts, besides the religious information it contains, there are addressing patterns, starting and ending forms and repetition types. Religious oratory as a form of performance can also be examined in terms of folklore products that the performer benefits from. In the examined religious oratory examples, it is seen that performers enrich their performances by making use of folk culture elements such as anecdotes, passages, proverbs, idioms, jokes, religious-mystical folk poetry and folk songs. From the birth of Islam to the present day, the types of religious rhetoric performed in oral, written and electronic culture environments have become one of the important areas that enable the transfer of cultural memory. Sermons, with diverse performance time and venues, is an area where audience profile varies in this context and not addressed adequately in Turkey. Sermon performances; As a result of the changing and developing understanding policy of the official religious institution along with the main places such as mosque, lodge, madrasah, library and home from past to present, it has been expanded in spatial sense in many areas such as prisons, hospitals, children's dormitories, school dormitories and public institutions.The examination of performance-centered analysis of religious rhetoric types raises the question of the social equivalents of these types of performance. Functional Theory answers this question. Sermon and preach support the regulation of social rules. A good example is that the sermons performed during the transition periods support social rules and morals. Religious oratory types also have unifying, economic, relaxing, educational-instructive, supportive of national values, promotional and political functions. In some cases, the political function includes the distorted function as it is discriminatory.In this study, the performance of religious rhetoric will be examined in the context of narrator, text, listener, space and time by the Performance Theory analysis method mentioned above. In this context, the relationship between religious oratory and folklore will be unearthed in the light of the data obtained, and the profession of preacher will be discussed in terms of professional folklore. The social impact of religious oratory will be interpreted in the context of Functional Theory.Keywords: religious folklore, religious oratory, sermon, preach, preacher, Performance Theory, Functional Theory.